1- استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2- پژوهشگر پسادکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران و عضو گروه پژوهشی مطالعات میانرشتهای قرآن و حدیث ، f.abadi@alzahra.ac.ir
چکیده: (164 مشاهده)
این پژوهش با تکیه بر نظریه استعارههای مفهومی و بسط فرهنگی آن از سوی زولتان کووچش، به تحلیل استعارههای مفهومی شیطان در قرآن کریم میپردازد و تلاش میکند نشان دهد که چگونه تجربیات زیسته و ساختارهای فرهنگی عرب عصر نزول در مفهومسازی شیطان ـ بهعنوان مفهومی کاملاً انتزاعی ـ نقش داشتهاند. برای این منظور، پیکرهای شامل ۴۷ آیه از قرآن که دربردانده استعارههای فرهنگی در مفهومسازی شیطان است، گردآوری و تحلیل شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که حوزههای مبدأ جنگ، سنت جوار، دوستی و همنشینی، و مفهوم کارگر و اسیر بهعنوان حوزههایی فرهنگی در مفهومسازی استعاری شیطان ایفای نقش میکنند. در این میان، حوزه جوار از ویژگیهای خاص فرهنگ عرب عصر نزول و حوزه جنگ با وجود شناخته شده بودن برای اغلب گروهها، دارای مؤلفههایی فرهنگویژه است، در حالی که حوزههای دوستی و کارگر مفاهیمی جهانی و میانفرهنگی محسوب میشوند. هر یک از این حوزهها، شیطان را بهگونهای خاص به تصویر میکشد: فرماندهای شکستخورده، پناهدهندهای ناقض عهد، همنشینی آزاردهنده و کارگری ناتوان در برابر اراده خدا. این تصویرسازیها، که مبتنی بر تجربهزیسته انسان و خاصه عرب عصر نزولاند، به شکلی مؤثر، هیمنه کاذب شیطان را در ذهن مخاطب فرو میریزند و تبعیت از او را امری ناپسند و نامطلوب جلوه میدهند.