1
عضو هیئت علمی گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی888-56441 تهران، ایران
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
3
دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، ایران
10.48311/lrr.2025.24002
چکیده
در زبانشناسی شناختی که از شاخههای جدید زبانشناسی است، استعاره معنایی تازه مییابد و از حالت زبانی صرف به پدیدهای ذهنی و انتزاعی مبدل میگردد. استعارۀ مفهومی راه را برای درک روابط درونمتنی آثار ادبی باز میکند؛ زیرا متعارف و زایاست و بر درک یک مفهوم بر حسب مفهومی دیگر متّکی است و زبان را به ذهن و اندوختههای ذهنی پیوند میزند. درواقع، استعارۀ مفهومی نوعی ساخت ذهنی است که انسان از آن برای درک بهتر جهان بهره میبرد. با توجه به نگرش و جهانبینی خواجه نظامالملک و عنصرالمعالی به حکومت و واژههای مرتبط با آن نظیر شاه، بیتالمال و...، در این پژوهش که به روش تحلیلی و توصیفی انجام گرفته است، سعی بر آن شده که با بهرهبردن از رویکرد زبانشناسی شناختی به بررسی انواع استعاره در سیاستنامه و قابوسنامه که از متون برجستۀ نثر داستانی دورۀ سلجوقی هستند، پرداخته شود. بدین ترتیب پس از مطالعۀ هر دو اثر انواع استعارههای هستیشناختی، ساختاری و جهتی مشخص شدند. نتایج پژوهش نشان میدهد که عنصرالمعالی و خواجه نظامالملک در بیان مقاصد تربیتی شاه، درباریان و اطرافیانشان از انواع استعارههای مفهومی با کلاننگاشتهای متفاوتی مثل: شاه شبان است، شاه هدایتگر است و شاه درفش است، با حوزههای مبدأ و مقصد عینی به ذهنی، ذهنی به عینی و ذهنی به ذهنی و عنینی به عینی با جهتهای بالا به پایین و پایین به بالا، نزدیک به دور و روبهرو و برابر استفاده کردهاند.
- اخوان کاظمی، بهرام. (۱۳۸۰). «عدالت و خودکامگی در اندیشۀ سیاسی خواجه نظامالملک طوسی». مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ ۵۴، صص ۵–۲۸. - افراشی، آزیتا و دیگران. (1394). «استعارههای مفهومی در زبان فارسی؛ تحلیلی شناختی و پیکرمدار». مجلۀ زبانشناخت. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارۀ 2 (پیاپی 12)، صص 61-39. - ـــــــــ، ـــــــ . (1397). «استعاره و شناخت». تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - ذاکری، گیتا و دیگران. (1399). «استعارۀ مفهومی عدالت و ظلم در آداب الملوکها با تکیه بر قابوسنامه، سیاستنامه و نصیحه الملوک». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. سال دوازدهم، شمارۀ 48، صص 226-196. - ریکور، پل. (1395). «اندیشههای پل ریکور دربارۀ استعاره، خود، سیاست و گفتمان». تهران: نشر جوان. - شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). «صور خیال در شعر فارسی؛ تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران». چاپ پانزدهم، تهران: نشر آگه. - صادقیار، فاطمه؛ رضایی، رضا؛ هوشمند، مژگان. (1403). «تحلیل و طبقهبندی معنیشناختی استعارههای مفهومی در افعال مرکب فارسی». دوماهنامه بینالمللی جستارهای زبانی. دورۀ 15، شمارۀ 4 (پیاپی 82)، صص 407-261. - طوسی، خواجه نظامالملک. (1347). «سیاستنامه (سیرالملوک)». به اهتمام هیوبرت دارک. زیر نظر احسان یارشاطر. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - عنصرالمعالی، کیکاووس ابن اسکندر. (1335). «قابوسنامه». تصحیح دکتر امین عبدالمجید بدوی. تهران: انتشارات ابن سینا. - فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). «بلاغت تصویر». چاپ دوم. تهران: انتشارات سخن. - ــــــــــــــــــــ، ــــــــ . (1391). «سبک شناسی نظریهها، رویکردها و روشها». تهران: انتشارات سخن. - کریمی، مریم، سالمیان، غلامرضا و کلاهچیان، فاطمه. (1400). «کارکرد استعارههای شناختی مفهوم «دل» در دیدگاه سنایی». دوماهنامه بینالمللی جستارهای زبانی. دورۀ 12، شمارۀ 4 (پیاپی 64)، صص163-135. - لمبتون، آن کاترین. (۱۳۸۸). «از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان. تاریخ ایران کمبریج». ترجمۀ حسن انوشه. جلد 5، تهران: مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر. - لیکاف، جرج؛ مارک جانسون، 1397. «استعارههایی که با آنها زندگی میکنیم». ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: انتشارات آگه. - هاشمی، زهره. (1389). «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». نشریۀ ادبپژوهی گیلان، سال چهارم. شماره 12، صص 140-119. - هاوکس، ترنس. (1377). «استعاره- از مجموعۀ مکتبها، سبکها و اصطلاحهای ادبی و هنری». ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز. - همایی، جلال الدین. (1389). «فنون بلاغت و صناعات ادبی». تهران: انتشارات اهورا. - Josef W. Meri (2005-10-31). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia.Routledge.p. 856. Lakoff, G.& Johnson, M. (1980), Metaphors We Live By, Chicago and London: University of Chicago Press. - Lakoff, G. (1993), “The contemporary theory of metaphor”,In Geeraerts, Dirk (Ed.). (2006) Cognitive linguistics: basic readings (Cognitive linguistics research; 34). Mouton de Gruyter Berlin, New York, pp. 185-238.
کمالی نهاد,علی اکبر , کجانی حصاری,حجت و موحدی راد,میلاد . (1404). مقایسه زبانشناختی مفهوم استعارههای سیاسی در سیاستنامه و قابوسنامه. (e24002). جستارهای زبانی, (), e24002 doi: 10.48311/lrr.2025.24002
MLA
کمالی نهاد,علی اکبر , , کجانی حصاری,حجت , و موحدی راد,میلاد . "مقایسه زبانشناختی مفهوم استعارههای سیاسی در سیاستنامه و قابوسنامه" .e24002 , جستارهای زبانی, , , 1404, e24002. doi: 10.48311/lrr.2025.24002
HARVARD
کمالی نهاد علی اکبر, کجانی حصاری حجت, موحدی راد میلاد. (1404). 'مقایسه زبانشناختی مفهوم استعارههای سیاسی در سیاستنامه و قابوسنامه', جستارهای زبانی, (), e24002. doi: 10.48311/lrr.2025.24002
CHICAGO
علی اکبر کمالی نهاد, حجت کجانی حصاری و میلاد موحدی راد, "مقایسه زبانشناختی مفهوم استعارههای سیاسی در سیاستنامه و قابوسنامه," جستارهای زبانی, (1404): e24002, doi: 10.48311/lrr.2025.24002
VANCOUVER
کمالی نهاد علی اکبر, کجانی حصاری حجت, موحدی راد میلاد. مقایسه زبانشناختی مفهوم استعارههای سیاسی در سیاستنامه و قابوسنامه. جستارهای زبانی, 1404; (): e24002. doi: 10.48311/lrr.2025.24002