تحلیل پاره گفتارهای اختلاسگران و مردم در نمایشنامه «مار در معبد» بر اساس نظریه کنش گفتار

تحلیل کنش گفتار(Speech Act Analysis) یکی از ابزارهای کارآمد در بررسی متون ادبی جهت کشف لایه‌های پنهان روابط بین فردی و نیز شناخت ویژگی‌های روانی و شخصیتی در داستانها و نمایشنامه‌هاست. از آنجا که پاره گفتاره‌ها در نمایشنامه «مار در معبد» از غلامحسین ساعدی نقش به سزایی در شکل دادن پیرنگ روایت و نیز آشکارسازی روابط میان اختلاسگران و مفسدان اقتصادی با طبقات مختلف مردم دارد، بهره‌گیری از این نظریه می‌تواند ابعاد تازه‌ای از هنرنمایی ساعدی را در به تصویر کشیدن جامعه‌ای نابسامان نشان دهد. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از نظریه کنش گفتار جان آستین(1962) و جان سرل (1969) به بررسی انواع کنشهای گفتاری (اعلام و تقریر، توصیف، بیان احساسی، بیان امری و بیان تعهدآور) و نیز سطوح سه گانه کنش گفتار (بیانی، منظوری و تأثیری) پرداخته‌ایم. با استناد به نمونه‌های برگزیده از متن نمایشنامه نشان داده می‌شودکه کنش گفتاری مردم در غالب اوقات از نوع بیانی و اظهاری است و در مقابل کنش گفتاری  اختلاسگران (اعم از پادوها و سوداگران) غالبا  و تعهدآور است. عدم اطلاع مردم از روابط قدرت و نیز باورداشت پیش انگاشتهای نادرست سوداگران با وجود تجربه‌های تلخ قبلی موجب می‌گردد کنشهای گفتاری تعهدآور اختلاسگران بارها و بارها مؤثر واقع شود، بدون آن که اصولا عمل به این تعهدات ممکن باشد.