تأثیر بافت زمانی- مکانی بر تحلیل کنش‌‌گفتار؛ مقایسه فراوانی انواع کنش‌های گفتار در سوره‌های مکّی و مدنی قرآن کریم

بررسی کنش‌های گفتار در متون مذهبی یکی از راه‌های درک لایه‌های پنهان کلام و شناخت تأثیر مورد نظر مبدأ کلام است. این پژوهش برای نخستین‌بار به بررسی و مقایسه کنش‌های گفتار در منتخبی از سوره‌های مکّی و مدنی قرآن کریم می‌پردازد. در این تحقیق توصیفی با روش تحلیل محتوا، شصت صفحه از قرآن کریم مشتمل بر سی صفحه از سوره‌های مکّی و سی صفحه از سوره‌های مدنی به روش تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب گردید. بر‌اساس نظریه کنش گفتارِ آستین و طبقه‌بندی پنج‌گانه سرل در مورد انواع کنش‌های گفتار، با در‌نظرگرفتن محتوا و مفاهیم سوره‌ها و آیات، فراوانی هر‌یک از انواع کنش‌های گفتار موجود در آن‌ها بررسی شد. نتایج نشان داد که پراکندگی و فراوانی انواع کنش‌های گفتار در سوره‌های مکّی و مدنی تفاوت قابل توجّهی دارد. بر این اساس، در سوره­های مکّی کنش ‌اظهاری بیشترین فراوانی را دارد و کنش‌های ‌عاطفی، ترغیبی، تعهّدی و اعلامی در رتبه‌های بعد قرار دارند. امّا در سوره‌های مدنی، فراوانی کنش ‌اظهاری به‌نفع سایر کنش‌ها کاهش یافته و در مقابل، کنش‌های ‌ترغیبی و عاطفی و کنش‌های تعهّدی و اعلامی افزایش یافته‌اند. این آمار می‌تواند در مقایسه این دو نوع از سوره‌ها دارای پیامدهای تفسیری مهمّی باشد؛ از جمله این‌که بیان اخبار و معارف الهی و اسلامی در قالب کنش اظهاری در سوره‌های مکّی و در آغاز اسلام، حجم بیشتری از آیات را به خود اختصاص داده است؛ درحالی­که کنش­های گفتاری مربوط به اوامر ونواهی تشویقی و ترغیبی و تبشیر و انذار، در سوره­های مدنی اولویت بیشتری دارد.