تجزیه‌ و تحلیل داستان حضرت یوسف (ع) در قرآن کریم براساس نظریه پراپ و گریماس

نویسندگان
بتول اشرفی 1
گیتی تاکی 2
محمد بهنام‌فر 3
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران
2 استادیار زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران
3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، خراسان جنوبی، ایران
چکیده
اگرچه مطالعه منظم طرح داستان توسط صورت‌گرایان و به‌خصوص با‌ بررسی پراپ وارد دنیای ادبیات گردید، پس از پراپ روایت‌شناسان ساختارگرا از‌جمله گریماس در‌ تلاش بودند تا ضمن رفع ایرادات مطالعه پراپ، به الگویی جامع برای مطالعه روایت‌ها دست یابند. پژوهش حاضر ضمن بررسی داستان حضرت یوسف‌ (ع) برمبنای دیدگاه پراپ و گریماس در‌ متن قرآن تلاش دارد به این سؤالات پاسخ دهد که: آیا یافته‌های پراپ با‌ داستان‌های قرآن مطابقت دارد؟ آیا می‌توان زنجیره‌های سه‌گانه گریماس را در داستان‌های قرآن هم یافت؟ آیا پس از تحلیل داستان حضرت یوسف ‌(ع) به‌عنوان نمونه‌‌ای از قصص قرآن می‌توان گفت میزان کارایی کدام دیدگاه در تحلیل قصص قرآن بیشتر است؟ داده‌ها از ترجمه محمدرضا صفوی از قرآن جمع‌آوری و سپس به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی گرفته است. نتایج حاکی از این است که: 1. دیدگاه پراپ اگرچه قابلیت زیادی در تحلیل داستان‌ها دارد، ولی تحلیل داستان‌های قرآن برمبنای آن مستلزم ایجاد تغییراتی اساسی در آن است؛ 2. زنجیره‌های گریماس با توجه به این‌که وابسته به‌نوعی خاص از متون روایی نیستند، در داستان‌های قرآن کریم هم یافت می‌شوند؛ 3. با توجه به تحلیل داستان حضرت یوسف (ع) به‌عنوان نمونه‌‌ای از قصص قرآن می‌توان گفت میزان کارایی دیدگاه گریماس نسبت به دیدگاه پراپ در تحلیل قصص قرآن بیشتر است.

کلیدواژه‌ها

  • آذر، اسماعیل؛ علی عباسی و ویدا آزاد (1393). «بررسی کارکرد روایی دو حکایت از الهی‌نامة عطار بر‌اساس نظر گرمس و ژنت». دوماهنامة جستارهای زبانی. د 5. ش 4 (پیاپی 20). صص 17-43.

  • احمدی، بابک (1392). ساختار و تأویل متن. چ 15. تهران: مرکز.

  • اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. چ 2. تهران: آگاه.

  • اخوت، احمد (1392). دستور زبان داستان. چ 2. اصفهان: فردا.

  • ایگلتون، تری (1368). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. چ 1. تهران: مرکز.

  • برتنس، هانس (1387). مبانینظریه ادبی. ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی. چ 2. تهران: نشر ماهی.

  • پراپ، ولادیمیر (1392). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

  • پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت‌شناسی قصه‌. ترجمه مدیا کاشیگر. چ 1. تهران: نشر روز.

  • پروینی، خلیل و هومن ناظمیان (1387). «الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایت‌شناسی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 11 (پاییز و زمستان). صص 183-203.

  • تولان، مایکل‌ جی (1383). درآمدی نقادانه- زبان‌شناختی بر روایت. ترجمه ابوالفضل حری و زهره رهیده. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

  • تولان، مایکل‌ جی (1386). روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختی- انتقادی. ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.

  • جونز، آ. (1388). «نمایش قرآنی داستان حضرت یوسف زبان طبیعت‌مدارانه یا ساختگی». ترجمه ابوالفضل حری. زیباشناخت. س 10. ش 21. صص 371- 417.

  • حری، ابوالفضل (1387). «احسن‌القصص: رویکرد روایت‌شناسی به قصص قرآنی». نقد ادبی. س 1. ش 2 (تابستان). صص 83-122.

  • حسن‌زاده میرعلی، عبدالله و رضا قنبری عبدالملکی (1391). «تحلیل ریخت‌شناسی روایت اسطوره‌ای کتیبه بر‌اساس نظریه ولادیمیر پراپ». دوماهنامة جستارهای زبانی. د 3. ش 3 (مهر و آبان). صص 81- 100.

  • شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. چ 1. تهران: سمت.

  • عباسی، علی (1385). «پژوهشی در عنصر پیرنگ». پژوهش ادبیات معاصر جهان. ش 33 (پاییز). صص 85- 104.

  • قائمی‌نیا، علیرضا (1389). بیولوژی نص: نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

  • گریماس، آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمه و شرح حمیدرضا شعیری. چ 1 تهران: علم.

  • لوته، یاکوب (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمه امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.

  • میر، مستنصر (1385). «کنایه در قرآن: تحلیل داستان حضرت یوسف (ع)». ترجمه ابوالفضل حری. زیباشناخت. ش 14. صص 293- 305.

  • نبی‌لو، علیرضا (1389). «روایت‌شناسی داستان بوم و زاغ در کلیله‌ودمنه». ادب‌پژوهی. ش 14 (زمستان). صص 7-27.

  • Bal, M. (1985). Narratology: Introduction to the Theory of Narrative. Toronto: University of Toronto Press.

    • Barthes, R. (1988). Introduction to Structural Analysis of Narratives. The semiotic challenge. Blackwell.

    • Greimas, A. J. (1966). Structural Semantics: An Attempt at a Method, translayed by: Daniele McDowell, Ronald Schleifer, and Alan Velie. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press [1983].

    • Prince, G. (1982). Narratology. Berlin: Mouton.

    • Propp, V. (1968). The Morphology of the Falktale. Aldershot: Scholar Press [1982].

    • Propp, V. (1970). Morphologate du Conte. Translated by : M. Derrida & T. Todorov & C. Kahan. Paris: Seuil.

    • Todorov, T. (1969). Grammaire du Decameron. Paris: Moutin.

    • Todorov, T. (1977). Poetics of Prose. Cornell University Press.



جستارهای زبانی
دوره 6، شماره 7
بهمن و اسفند 1394
صفحه 33-52