تفاوت‌های معنادار و دلالت‌های فرهنگی آن در برگردان فارسی نمایش‌نامه‌های برتولت برشت (نمونه‌های مطالعاتی: ارباب پونتیلا و نوکرش ماتی، بَعل، در جنگل شهر، رؤیاهای سیمون ماشار)

نویسندگان
فراز حسامی 1
محمد جعفر یوسفیان کناری 2
محمود حسینی زاد 3
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی، دانشگاه سوره، تهران، ایران
2 استادیار ادبیات نمایشی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار زبان های خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
این مقاله سعی دارد با تکیه بر روش تحلیل گفتمان فِرکلاف و تأکید او بر تعامل میان پدیده‌های زبانی، متن‌ها و بافت‌های اجتماعی نشان دهد که چگونه ترجمه آثار نمایشی از فرهنگ مبدأ می‌تواند تحت تأثیر گفتمان‌های غالبِ زبان مقصد قرار گرفته و برداشت‌های متفاوتی را تولید کند. برگردان فارسی نمایش‌نامه‌های برتولت برشت به دلیل وجود تلویحات تاریخی متناسب با وضعیت اجتماعی ایران در فاصله دو دهه پرآشوب پنجاه و شصت خورشیدی بهترین نمونه‌های مطالعاتی برای اثبات فرض بالا محسوب می‌شوند.
این تحقیق به روش نمونه‌کاوی توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته و داده‌های اولیه آن به شیوه‌های کتابخانه‌ای و یا مواجهه مستقیم با متون زبان اصلی گردآوری شده‌اند. مقاله حاضر نشان می‌دهد که مترجمان ایرانی آثار برشت به شکلی خودآگاه یا ناخودآگاه دلالت‌های فرهنگی مستتر در زبان مبدأ را به تبع گرایش‌های سیاسی خود و یا روحیه انقلابی توده مخاطبانشان در هر دوره تاریخی تغییر داده و متناسب با تقاضای گفتمانی جامعه خود ساخته‌اند. به این منظور، از میان چهل برگردان متون نمایشی برشت در ایران، ترجمه‌های متعددی از چهار نمایش‌نامه «ارباب پونتیلا و نوکرش، ماتی»، «بعل»، «در جنگل شهر» و «رؤیاهای سیمون ماشار» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از آثار نمایشی برشت در ایران متناسب با بسترهای سیاسی- اجتماعی تأثیرگذار و یا گفتمان‌های غالب هر دوره– دست‌کم تا‌حدی در سطح واژگانی و مفهومی- مشمول تحریف فرهنگی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

  • آقا‌گل‌زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.

  • آقاگل‌زاده، فردوس؛ معصومه ارجمندی؛ ارسلان گلفام و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا (1389). «کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه‌شده خواهران اثر جیمز جویس». س 1. دو‌ماهنامه جستارهای زبانی. ش 3 (مهر). صص 1-24‌.

  • الام، کر (1382). نشانه‌شناسی تئاتر در درام. ترجمه فرزان سجودی. چ 3. تهران: قطره.

  • کرم‌رضایی، رضا (1349). ارباب پونتیلا و نوکرش ماتی. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: رُز.

  • صدریه، عبدالرحمن (1349). ارباب پونتیلا و خادمش، ماتی. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: پیام.

  • لاشایی، فریده (1349). ارباب پونتیلا و نوکرش، ماتی. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: زمان.

  • لنکرانی، شریف (1357). ارباب پونتیلا و نوکرش، ماتی. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: مروارید.

  • صدریه، عبدالرحمن (1349). چهره‌های سیمون ماشار. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: آگاه.

  • بهزاد، فرامرز (1357). رؤیا‌های سیمون ماشار. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: خوارزمی.

  • صدریه، عبدالرحمن (1341). در انبوه شهرها. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: آگاه.

  • قائم‌مقامی، خشایار (1351). بعل. (اثر برتولت برشت). چ 1. تهران: امیرکبیر.

  • حسینی زاد، محمود (1380). بعل؛ در جنگل شهر؛ صدای طبل در شهر. (آثار برتولت برشت). چ 1. تهران: خوارزمی.

  • بزرگ‌مهر، شیرین (1379). تأثیر ترجمه متون نمایشی بر تئاتر ایران. چ 1. تهران: مؤسسه ‌فرهنگی- ‌انتشاراتی‌ تبیان.

  • فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایسته ‌پیران. چ 1. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

  • یارمحمدی، لطف‌الله (1383). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. چ 4. تهران: هرمس.

  • یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1391). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. چ 2. تهران: نشر نی.

  • حسینی‌زاد، محمود (1387). درک ما از برشت؛ سخنرانی در خانه هنرمندان. تهران: تابستان.

  • سجودی، فرزان (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. چ 1. تهران: نشر علم.

  • سجودی، فرزان و محبوبه سجادی‌فرد (1390). «آسیب‌شناسی ترجمه متون نمایشی: کاوشی در نشانه‌شناسی فرهنگی». فصلنامه تئاتر. ش 46 (تابستان). صص 55-77.

  • سجودی، فرزان و محبوبه سجادی‌فرد (1391). «بررسی تطبیقی دو ترجمه اتللو با رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی». نامه هنرهای نمایشی و موسیقی (دانشگاه هنر). ش 4 (بهار و تابستان). صص 23‌– 36.

  • شعیری، حمیدرضا؛ مجید رحیمی جعفری و سید‌مصطفی مختاباد امرایی (1392). «از مناسبات بینامتنی تا مناسبات بینارسانه‌ای؛ بررسی تطبیقی متن و رسانه». دو‌ماهنامه جستارهای زبانی. د 3. ش 2 (تابستان). صص 1-24.

  • نظری، سامیه و ارسلان گلفام (1392). «شکل‌گیری ارجاع در متون، نمونه مورد بررسی: رمان دوبلینی‌ها؛ مقایسه متن انگلیسی و دو ترجمه فارسی». دو‌ماهنامه جستارهای زبانی. (بهار). س 4. (انتشار آن‌لاین).



  • Asimakoulas, D. (2007). Translation as Social Action: Brecht’s ‘Political Texts. Guildford: University of Surrey.

  • Bassnet, S. & P. Bush (2006). Translator as a Writer. London & NewYork: Continuum.

  • Bassnet, S. (1982). Languages of the Stage: Essays in the Semiology of Theatre. London: PAJ Publications.

  • Bassnet, S.(1990). Translating for Theatre: The Case Against Performability. London: Routhledge.

  • Bassnet, S.(1993). Comparative Literature. London & NewYork: Routledge.

  • Bassnet, S.(1996). The Intercultural Performance Reader. London & NewYork: Routledge.

  • Bassnet, S.(2002). Translating Studies. London & NewYork: Routledge.

  • Brecht, B. (1966) Jungle of Cities and Other Plays by Grove Press. inc. NewYork. Translated by Anselm Hollo.

  • Brecht, B. (1980). Collected Plays-translation into English. Translated by Peter Tegel : Methuen. London..

  • Carter, R (1987). Lexis, Style and Newspaper Reports. in ghadessy. M. (ed). registers of written English. London: Pinter Polisher.

  • Pavis, P. (1992). Theatre at the Cross, Road of Culture. Translated by :Loren Kunger. London: Routledge.


 

جستارهای زبانی
دوره 6، شماره 7
بهمن و اسفند 1394
صفحه 117-141