فرآیند معناسازی در مثنوی سلامان و ابسال جامی بر‌اساس الگوهای نشانه- معناشناسی

نویسندگان
علی رازی زاده 1
علی عباسی 2
سید ابوالقاسم حسینی ژرفا 3
1 دانشجوی دکتری حکمت هنرهای دینی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
2 دانشیار زبان و ادبیات فرانسه، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3 عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی، قم، ایران
چکیده
نشانه- معناشناسی، رویکردی نوین در تجزیه ‌و تحلیل متن و نظام­های گفتمانی است. این رویکرد در نقد ادبی، به ارائه الگوهای متعددی منجر شده است که چگونگی کارکرد، تولید و دریافت معنا از متن را مورد تبیین قرار می­دهد. این الگوهای برآمده از منطق متن تلاش می­کنند هرگونه امکان خوانش متکثّرِ خارج از نظام ارزش­گذاری اثر ادبی را تا جای ممکن کاهش دهند. از‌این‌رو این مقاله، مثنوی سلامان و ابسال جامی را که از‌جمله متون عرفانی و دارای بیان رمزی و قابلیت تأویل‌پذیری است، برای بررسی مورد توجه قرار داده، تلاش می­کند ضمن معرفی چگونگی عملکرد الگوهای نشانه- معناشناسی، چرایی بهره­مندی شاعر از هر دو فرآیند ممکن معناسازی در این متن را تبیین نماید؛ فرآیندی که به‌صورت رفت‌وبرگشتی در الگوی مربع معناشناسی تجلی می­یابد. مقالۀ حاضر با بهره­گیری از الگوهای نشانه- معناشناسی در بررسی تحلیلی مثنوی سلامان و ابسال جامی، این فرض را مطرح می­کند که بهره­گیری از هر دو فرآیند معناساز در این متن، اشاره به مفهوم «بازگشت» دارد و جامی تلاش می­کند این مفهوم را از طریق رمز و بیان رمزی در قصه «سلامان و ابسال» ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها

  • آذر، اسماعیل؛ علی عباسی و ویدا آزاد (1393). «بررسی کارکرد روایی در دو حکایت از الهی‌نامۀ عطار براساس نظریۀ گرمس و ژنت». دوماهنامة جستارهای زبانی. ش 20. صص 17- 43.

  • ابن­سینا، ابوعلی (1382). اشارات و تنبیهات. ترجمه حسن ملکشاهی. ج 1. چ 4. تهران: سروش.

  • احمدی، بابک (1388). ساختار و تأویل متن. چ 10. تهران: مرکز.

  • افصح­زاد، اعلاخان (1378). نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

  • برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی فرد. تهران: نیلوفر.

  • پورنامداریان، تقی (1386). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی (‌تحلیلی از داستان‌های عرفانی- فلسفی ابن­سینا و سهروردی). چ 6. تهران: علمی و فرهنگی.

  • جامی، نورالدین عبدالرحمن (1376). مثنوی سلامان و ابسال. به کوشش زهرا مهاجری. تهران: نشر نی.

  • سجادی، سید‌ضیاءالدین (1374). حی بن یقظان و سلامان و ابسال. تهران: سروش.

  • شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت.

  • شعیری، حمیدرضا (1389). تجزیه‌ و تحلیل نشانه- معناشناسی گفتمان. چ 2. تهران: سمت.

  • عباسی، علی (1385‌الف). «پژوهشی بر عنصر پیرنگ». فصلنامة پژوهش زبان­های خارجی.  ش 33. صص 85- 103.

  • شعیری، حمیدرضا (1385ب) «دورنمای روایتی». پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر. ش 1. صص 75- 91.

  • شعیری، حمیدرضا (1392). «بررسی زایش معنا در ساختار روایی «حکایت نمازفروش» (از هزار‌و‌یک‌شب) و روایت سه­تار از جلال آل‌احمد». جستارهای زبانی. ش 13. صص 89- 104.

  • شعیری، حمیدرضا (1393). روایت­شناسی کاربردی: تحلیل زبان­شناختی روایت؛ تحلیل کاربردی بر موقعیت­های روایی، عنصر پیرنگ و نحو روایی در روایت­ها. تهران: علمی و فرهنگی.

  • قادری، نصرالله (1388). آناتومی ساختار درام. چ 3. تهران: کتاب نیستان.

  • لینت­ولت، ژپ (1390). رساله­ای در باب گونه­شناسی روایت: نقطۀ دید؛ نظریه و تحلیل. ترجمه علی عباسی و نصرت حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.

  • ·      محمدی، محمدهادی و علی عباسی (1381). صمد؛ ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.



  • Chandler, D. (2007). Semiotics: The Basics. 2nd Edition. London: Routledge.

  • Genette, G. (1982). Figures of Literary Discourse. Translated from  French by : Alan Sheridan. New York: Columbia University Press.

  • Greimas, A. J. & J. Courtés. (1983). Semiotics and Language: An Analytical Dictionary. Translated from  French by : Larry Christ, Daniel Patte, James Lee, Edward McMahon, Gary Phillips, & Michael Rengstorf. Bloomington: Indiana University Press.

  • Hébert, L. (2011). Tools for Text and Image Analysis: An Introduction to Applied Semiotics. Translated from French by :Julie Tabler. University of Quebec at Rimouski (10/23/2014) http://www.revue-texto.net/Parutions/Livres-E/Hebert_ AS/ Hebert _ Tools.html

  • Martin, B. & R. Felizitas .(2000). Dictionary of Semiotics. London: Bloomsbury Publishing.


 

جستارهای زبانی
دوره 6، شماره 7
بهمن و اسفند 1394
صفحه 143-163