دکتری زبان شناسی همگانی و استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، تهران، ایران
چکیده
در زبانهای دنیا دو نقش دستوری فاعل و مفعول مستقیم که آنها را روابط دستوری نیز مینامند، در جمله از طریق سه راهکارِ ترتیب واژهها، مطابقه و نظام نشانهگذاری حالت قابل تمایز از یکدیگرند. زبانهای دنیا ممکن است یک یا دو راهکار و گاهی در برخی موارد هر سه راهکار را برای تمایز روابط دستوری به کار گیرند. هدف از پژوهش حاضر تعیین راهکارهای اتخاذ‌شده برای تمایز بین دو نقش دستوری فاعل و مفعول مستقیم در جملههای دارای فعل گذرا در شوشتری است. به همین منظور دادههای پیکرۀ پژوهش از طریق مصاحبه از گویشوران شوشتری بر‌اساس پرسش‌نامه‌ای حاوی 62 جمله، گردآوری و تحلیل شدند. در گویش شوشتری برای تمایز دو رابطۀ دستوریِ فاعل و مفعول مستقیم از دو راهکار نظام نشانهگذاری حالت و مطابقه استفاده میشود. راهکار ترتیب واژهها در این گویش بدین منظور کاربردی ندارد. از آنجا که این گویش با زبان فارسی در یک گروه گویشی قرار دارد، تصور میشود که راهکارهای مشابهی با فارسی به کار گرفته شوند و تحلیل دادههای پیکره نیز صحت این موضوع را تأیید میکند.
ارژنگ، غلامرضا (1374). دستور زبان امروز. تهران: قطره.
اشمیت، رودیگر (1383). راهنمای زبانهای ایرانی. (ج 2). ترجمۀ فارسی زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1386). دستور زبان فارسی (1). ویرایش 3. تهران: فاطمی.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1387). دستور زبان فارسی (2). ویرایش 4. تهران: فاطمی.
دایی جواد، سید‌محمد‌رضا (1334). راهنمای دستور زبان فارسی برای همه. اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی.
دبیرمقدم، محمد (1392). ردهشناسی زبانهای ایرانی. ج 1. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
رضاپور،ابراهیم (1393). «ترتیب واژه در سمنانی از منظر ردهشناسی زبان». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. (آمادۀ انتشار: Vide. http://Jcll.ir).
طبیبزاده، امید (1390). دستور زبان فارسی بر‌اساس نظریه گروههای خودگردان در دستور وابستگی. تهران: مرکز.
فاضلی، محمد تقی (1383). فرهنگ گویش شوشتری، ریشهشناسی و مقایسه با فارسی و گویشهای ایرانی ضربالمثلها، نمونههای متن، واژهنامه. تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه.
قریب، عبدالعظیم و همکاران (1385[1328]). دستور زبان فارسی (پنج استاد). تهران: ناهید.
لازار، ژیلبر (1389). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمۀ مهستی بحرینی. چ 2. تهران: هرمس.
ماهوتیان، شهرزاد (1387). دستور زبان فارسی از دیدگاه ردهشناسی. ترجمۀ مهدی سمائی. چ 5. تهران: مرکز.
معینیان، مهدی (1364). دستور زبان فارسی با تجزیه و ترکیب قدم به قدم به همراه تعریف انواع شعر و بعضی از صنایع ادبی. تهران: چاپ شمشاد.
ناتل خانلری، پرویز (1386[1351]). دستور زبان فارسی. چ 21. تهران: توس.
وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1386). دستور زبان فارسی (1). چ 9. تهران: سمت.
Dryer, M. S. (2005). “Position of case affixes”. The World Atlas of Language Structures. Edited by: M. Haspelmath and M. S. Drayer and Gil and B. Comrie. Oxford: Oxford University Press. pp. 210-213.
Givon, T. (2001). Syntax. 2 Vols. Amesterdam and Philadelphia: John Benjamins.
Hoop, de. H. & M. Lamers (2006). “Incremental distinguishability of subject and object”. Case, Valency and Transitivity. Edited by: L. Kulikov, P.de Swart and A.Malchukov. Pp. 269-290 Amsterdam:John Benjamins Publishing Company.
Iggesen, O. A. (2005). “Asymmetrical case marking”. The World Atlas of Language Structures. Edited by: M. Haspelmath and M. S. Drayer and Gil and B. Comrie, Oxford: Oxford University Press. Pp. 206-209.
Keenan, E. L. (1967 a). “Toward a universal definition of ‘subject”. in C.Li (ed. 1976). Subject and Topic. New York: Academic Press.
Keenan, E. L. (1975). “Some universals of passive in relational grammar”. CLS#11. Pp. 52- 340. University of Chicago: Chicago Linguistics Society.
Kroeger, P. R. (2005). Analyzing Grammar: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
جستارهای زبانی