بررسی سبک‌‏شناختی فعل در گلستان؛ متأثر از حوزۀ تعلیمی آن با رویکرد نقش‌گرای نظام‏مند

نویسندگان
1 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 دانش‏ آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، تهران، ایران
چکیده
گلستانِ سعدی همواره از قلل رفیع نثر پارسی به‌‌شمار‏ آمده ‏است. از مسائلی که کمتر بدان پرداخته‏ شده، شگردهای هنری گزینش فعل و تأثیر آن بر کیفیت شیوۀ تعلیم در گلستان است. در دستور نقش‌گرای هَلیدی مقولۀ فعل با نام فرایند، از رهگذر نظام گذرایی (قابلیت دستوری بازنمایی تجربه در زبان) و فرانقش اندیشگانی و تجربی بررسی ‏می‏شود؛ با بررسی انواع و بسامد فرایندهای اثر، می‏توان به دنیای ذهن نویسنده و درنهایت سبک او پی‏برد. فرایند ‌رخ‌داد، کنش، احساس، گفتار یا بود‌ونبود امری است که در قالب گروه‌های فعلی تحقق ‏می‌یابد. نظام گذرایی امکانی برای گزینش نظام‌مند فرایندها در بررسی سبک‌شناختی متون و روشن‌‌ساختنِ انگیزه‌های نویسنده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی مؤلفه‏های اصلی شاهکار ادبی گلستان و تبیین ویژگی‌های آن با کمک این مقوله است. ازاین‌رو پس ‏از شرح فرایند و انواع آن، فرایندهای هفت بابِ آغازیِ گلستان بررسی و بسامد هریک مشخص می‏شود. حاصل آنکه سعدی در ساخت و گزینش فرایندها، افزون‌بر معنی، وزن، ایفای نقش در تکرارهای هنری و داشتن ظرفیت، به بیان هم‏زمانِ چند مفهوم برای تقویت اصل ایجاز توجه کرده و صنعت‏پردازی‌های وی برای تحقق این اهداف بوده ‏است. بیشترین نمونه‏ها فرایند رفتاری است؛ این نشان از تمرکز گلستان بر انسان، روابط اجتماعی انسان‌ها و پیگیری اصل تعلیم دارد.

کلیدواژه‌ها


  • ·      آقاگل‌زاده، فردوس؛ عالیه کردزعفرانلو و حسین رضویان (1390). «سبک‌شناسی داستانبراساس فعل: رویکرد نقش‌گرا». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). س4، ش1. صص243-254.

  • ابوالقاسمی، محسن (1387). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.

  • ·      ایشانی، طاهره و معصومه نعمتی قزوینی (1392). «بررسی انسجام و پیوستگی در سورۀ صف با رویکرد زبانشناسی نقش‌گرا». مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش27. تابستان. صص65-95.

  • پورنامداریان، تقی و طاهره ایشانی (1389). «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبانشناسی نقش‌گرا». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. س18، ش67. صص7-43.

  • تولان، مایکل (1386). روایت‌شناسی؛ درآمدی زبانشناختی ـ انتقادی. ترجمه سیدفاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.

  • خرمی، مهدی (1393). «بلاغت تکرار در قرآن و شعر قدیم عربی (جاهلی)». فصلنامۀ جستارهای زبانی. د5، ش2. (پیاپی18). صص95-110.

  • ·      سارلی، ناصرقلی و طاهره ایشانی (1390). «نظریه انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینه فارسی (قصۀ نردبان)». دو فصلنامه زبان‌پژوهی. س2، ش4. صص51-77.

  • سعدی، مصلح‌الدین (1377). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

  • فرخزاد، فروغ (1381). دیوان فروغ فرخزاد. تهران: طلایه.

  • مهاجر، مهران و محمد نبوی (1376). به سوی زبانشناسی شعر، رهیافتی نقش‌گرا. تهران: مرکز.

  • نغزگوی‌کهن، مهرداد و محمد راسخ‌مهند (1391). «دستوری شدگی و بسط استعاری». پژوهش‌های زبانی. د3، ش1. صص 117-134.


 



  • Halliday, M. A. K & R. Hassan (1985). Language, Context and  Text : Aspectsof Language in a Social-Semiotic Perspective. Deakin University Press.

  • Halliday, M. A. K (2004). An Introduction to Functional Grammar. London: Edward.

  • Halliday, M. A. K & R. Hassan (1976). Cohesion in English. London: Longman.

  • Hassan, R. (1984). “Coherence and cohesive harmony”. In Flood (Ed.), Understand Reading Comprehension. New York: Delaware.

  • Hassan, R. (1989). Linguistics, Language and Verbal Art. Oxford: Oxford University Press.


Simpson, P. (2004). Stylistics: A Resource Book for Students. London: Routledge