دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
چکیده
در دستور وابستگی مفهوم ظرفیت، همان ویژگی‌های واژگانی فعل است. در این دستور مقوله‌هایی مانندِ فعل و اسم قابلیت ترکیب با دیگر سازه‌های جمله را می‌یابند و رابطه سلسله‌مراتبی میانِ کلمات در داخل جمله برقرار می گردد. « در این دستور فرض بر این است که هر جمله دارای یک فعل اصلی است و براساس نوع و تعداد متمم‌های اجباری و اختیاریِ آن فعل، می‌توان ساختِ بنیادین جمله‌هایی را که فعل در آن‌ها به‌کاررفته تعیین کرد»(طبیب زاده 1385: 13). اما در هر زبانی افزون‌بر ویژگی‌های واژگانی، قواعدی نحوی نیز وجود دارند که بر ساخت‌های بنیادین عمل می‌کنند و آن‌ها را به ساخت‌هایی مشتق همچون «مجهول»، «سببی» و یا «مبتدایی» بدل می‌کنند. هدف این مقاله، معرفی ساخت‌های ظرفیتی فعل است که در واژه‌ها، در مقابلِ هر فعل ظاهر می‌شوند و ویژگی‌های نحوی آن را از حیث همه متمم‌هایی که می‌توانند در جمله‌های مختلف بگیرند، نمایش می‌دهند. برای دستیابی به این هدف کوشش می‌شود تا درآغاز انواع متمم‌های فعل در زبان فارسی مشخص شوند و سپس درباره متمم‌ها و ساخت ظرفیتی افعال بحث شود.
باطنی، محمدرضا (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
حیدر‌پور، تهمینه (1383). «شیوه‌های تغییرظرفیت فعل در زبان فارسی»؛ مجموعه مقاله‌های ششمین کنفرانس زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. 6-7 آذر 1383.
خانلری، پرویز (1351). دستور زبان فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دبیرمقدم، محمد (1390). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. ویراست دوم. تهران: سمت.
درزی، علی (1384). شیوه استدلال نحوی. تهران: سمت.
دولت‌آبادی، محمود (1365). کلیدر. ج 5 و 6، تهران: چاپ رودکی، نشر پارسی.
دولت‌آبادی، محمود (1353). سفر.تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات گلشانی.
راسخ‌مهند، محمد (1382). «قید جمله و قید فعل در زبان فارسی»، مجله زبان‌شناسی. س18. ش1. صص 95-100.
شفائی، احمد (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات نوین.
صادقی، علی‌اشرف (1356). دستور سال دوم آموزش متوسطه عمومی. تهران: وزارت آموزش وپرورش.
صادقی، علی‌اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. دانشگاه آزاد ایران. تهران.
صادقی، علی‌اشرف و ارژنگ، غلامرضا (1359الف). دستور سال سوم آموزش متوسطه عمومی. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
صادقی، علی‌اشرف و ارژنگ، غلامرضا (1359ب). دستور سال چهارم آموزش متوسطه عمومی فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
صدیقیان، مهین‌دخت (1383). ویژگی های نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم هجری. زیرنظر خانلری. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
طبیب‌زاده، امید (1380). «تحلیل وابسته‌های نحوی فعل در زبان فارسی براساس نظریه واژگانی»، مجله زبان‌شناسی. س16. ش1(پیاپی 31). صص 43- 77.
طبیب‌زاده، امید (1383). «وابسته‌های فعل در زبان فارسی براساس نظریه وابستگی»، دستور، ویژه‌نامه فرهنگستان. ج1. ش1. مسلسل 1. صص28-13.
· طبیب‌زاده، امید (1385). ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین جمله در فارسی امروز، پژوهشی بر اساس نظریه دستور وا بستگی.تهران: نشر مرکز.
· غلامعلی زاده، خسرو (1374). ساخت زبان فارسی. تهران: احیاء کتاب.
· ماهوتیان، شهرزاد (1378). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده شناسی. ترجمه مهدی سمائی. تهران: نشر مرکز.
· مشکوة‌الدینی، مهدی (1379). دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری. ویرایش دوم، مشهد: دانشگاه فردوسی.
نغزگوی کهن، مهرداد (1386). «نقدی‌بر ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین جمله در فارسی امروز، پژوهشی براساس نظریه دستور وابستگی». دستور ویژه‌نامه نامه فرهنگستان. ج3 (شماره پیاپی3). صص241-233.
واعظی، هنگامه (1393). «افعال دومفعولی در زبان فارسی: تعامل میان نحو و کلام». دوماهنامه جستارهای زبانی. د5، ش5 (پیاپی21). بهمن و اسفند. صص 251-274.
Ahadi‚ Sh. (2001). Verbergänzungen und Zuszammengesetzie Verb in Persischen‚ Eine Valenzthoretische Analyse‚ Wiesbaden: Dr. Ludvig Reichert Verlag.
Allerton‚ D. J. (1982). Valency and the English Verb. London: Academic Press.
Engel‚ U. (2002). Kurze Grammatik der deutschen Sprache. München: Ludicium Verlge.
Halliday, M.A.K. (1968). “Notes on transitivity and them in English”. Journal of Linguistics 3. London. pp. 199-244.
Helbig‚ G. & W. Schenkel (1991). Wörterbuch zur Valenz und Distribution Deutscher Verben. Tübingena: Max Niemeyer Verlag.
Herbst, T. (2000). English Valency Structures: A First Sketch. Retrieved September 1, 2013 from the World Wide Web: http://www.ph-erfurted/~neuman /eese/artic99 /herbst/main1.Html.
Lambrecht, K. (1994). Information Structure and Sentence form: Topic, Focus and the Mental Representations of Discourse Referents. Cambridge: Cambridge University Press.
Mohadjer-Ghomi‚ S. (1978). Eine Kontrastive Untersuchung der Satzbaupläne in Deutschen und Persishen. Kirchzarten: Burg-Verlag.
Mohadjer-Ghomi‚ S. (2002). “Verbergänzungen und Zusammengesetzte Verben im Persischen‚ eine Valenztheoretische Analyse”. Iranistik, Deutschsprachige Zeitschrift für Iranistische Studien. Vol. 1(2). Herbst und Winter.
Tabibzade, O. (2001). “lexikographische und wissenschaftlische Klassifikationen”. In Zeitschrift de Geselschaft fuer Sprach und Sprachen(Gesue). Nr. 25-26. 28-44.
Tesniére, L. (1953). Esquisse d’une Syntaxe structurale. Paris.
جستارهای زبانی