استادیار گروه فرهنگ وزبانهای باستانی، دانشگاه تبریز، آذربایجان شرقی، ایران
چکیده
در مطالعه زبانهای کهن ایرانی، مسائل نحوی از اقبال چندانی برخوردار نیستند و زبان سغدی هم از این مسئله مستثنی نیست. به این دلیل که متون بازمانده سغدی عموماً ترجمه‌هایی از زبانهای دیگر تشخیص داده شده‌اند، دانشمندان کمتر به بررسی نحوی این متون اهتمام ورزیده‌اند. تعیین میزان تأثیرگذاری زبانهای مبدأ بر نحو زبان متون سغدی از سویی و وجود تمایز بین گونه‌های مختلف زبانی آن از دیگر سو، خود مسائلی هستند که بدون بررسی نحوی و مقایسه ساختارهای مشابه در این گونه‌های زبانی قابل دسترسی نیستند و این امری است که تا‌کنون به‌صورت جدی انجام نپذیرفته است. در این نوشتار به بررسی افعال تابع دو فعل وجهی مهم در زبان سغدی پرداخته شده است. این دو فعل s˒c- «بایستن» و k˒m- «خواستن» هستند. در بررسی‌های پراکندۀ انجام‌شده در نحو سغدی عموماً تنها به کاربرد آن‌ها با مصدر توجه شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که تابع این دو فعل متنوع‌تر از آن است که پیشتر تصور می‌شد. کاربرد با گونه‌های مختلف مصدر و نیز وجوه فعلی مختلف در جملات پیرو، صورت‌های نحوی دیگر این افعال هستند. فعل s˒c- در متون غیر بودایی بسامد بسیار محدودتری دارد و تنوع افعال تابع آن نسبت به kʼm- کمتر است، اما بسامد کاربرد kʼm- در متون بودایی و مسیحی نسبتاً برابر است و امکان مقایسه و بررسی آماری را بیشتر فراهم می‌کند.
Benveniste, E. (1940). Textes Sogdiens. Edités, Traduits et Commenté. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
Benveniste, E. (1946). Vessantara Jātaka, Texte Sogdien. Édité, Traduit et Commenté. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
Benveniste, E. (1955). “Études sur quelques textes sogdiens chrétiens I”. JA. 243. Pp. 298-335.
Gauthiot, R.; P. Pelliot & E. Benveniste. (1926 & 1928). Le Sûtra des Causes et des Effets II-III. Paris: Lirairie Orientaliste Paul Geuthner.
Henning, W. B. (1937). Ein Manichäisches Bet-und Beichtbuch. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Henning, W. B. (1958). “Mitteliranisch”. Handbuch der Orientalistik. ed. By B. Spuler. Abt. 1. Band 4. Iranistik. Linguistik. Leiden-Köln. Pp. 20-130.
Livšic, V. (2008). Sogdiyskij Epigrafika Sryedney Azii I Semirečɨya. Sankt-Pyetyerburg. Filologičeskiy Fakul’tet Sankt-Pyetyerburgkogo Universiteta.
Müller, F. K. W. & W. Lentz. (1934). Soghdische Texte II. SPAW 21. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Müller, F. K. W. (1912). Sogdische Texte I. Berlin: Abhandlung der Preussischen Akademie der Wissenschaften.
Sims-Williams, N. (1985). The Christian Sogdian Manuscript C 2 (BTT 12). Berlin: Akademie-Verlag.
Sims-Williams, N.(1989). “Sogdian”. Compendium Linguarum Iranicarum. ed. By Rüdiger Schmitt. Wiesbaden. Dr Ludwig Reichert Verlag. Pp. 173-192.
Sundermann, W. (1985). Ein manichäisch-soghdisches (BTT 15). Berlin: Akademie-Verlag.
Gershevitch, I. (1954). A Grammar of Manichean Sogdian. Oxford: Basil Blackwell.
Hansen, O. (1930). Berliner Sogdische Texte I. Bruchstücke der einer Sogdischen Version der Georgspassion (C1). Berlin: Abhandlung der Preussischen Akademie der Wissenschaften.
Heston, W. L. (1976). Selected Problems in Fifth to Tenth Century Iranian Syntax. unpublished Ph.D. Dissertation. Pennsylvania: University of Pennsylvania.
MacKenzie, D. N. (1970). The Sūtra of the Causes and Effects of Actions. in Sogdian. London: Oxford University Press.
MacKenzie, D. N..(1976). The Buddhist Sogdian Texts of the British Library (Acta Iranica 10). Téhéran-Liège.
Schwartz, M. (1967). Studies in the Texts of the Sogdian Christians. Unpublished Ph.D. Dissertation. California: University of California. Berkeley.
Yoshida, Y. (1979). “On the Sogdian Infinitive”. Journal of Asian and African Studies. 18. Pp. 181-195.
Yoshida, Y..(2009). “Sogdian”. The Iranian Languages. ed. by Gernot Windfuhr. London and New York: Routledge .Pp. 279-336.
جستارهای زبانی