اطلس گویشی و اندازه‌گیری فاصله‌های گویشی در استان همدان

نویسنده
آتوسا رستم بیک تفرشی
استادیار زبان شناسی، پژوهشکدۀ زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
هدف پژوهش حاضر ارائۀ نمونه­ای از اطلس گویشی بر مبنای اصول جغرافیای گویشی و اندازه­گیری فاصله­های گویشی بر مبنای اصول گویش­سنجی در نیمۀ جنوبی استان همدان است. روش: در این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی است، از پرسشنامه­ای متشکل از 149 واژه و عبارت و 44 جملۀ پایه مبتنی بر فهرست واژه­های سوادش استفاده شده است. گردآوری داده­ها به روش میدانی از 15 جایگاه در شهرستان­های اسدآباد، تویسرکان، ملایر، نهاوند و همدان که به روش تصادفی نظام­مند انتخاب­شده­اند، صورت­گرفته است. چهار مقولۀ کلی تحت عناوین واژه­های مربوط به « طبیعت» (10 واژه)، «زمان»، «نسبت خانوادگی» و «اسامی حیوانات» (هر یک 5 واژه) به روش تصادفی برای تهیه اطلس و انجام محاسبات انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. یافته­ها: تنوع و پراکندگی واژگانی در این مقولات در قالب 5 اطلس گویشی متنی-نمادی نشان داده شده است. درصد فراوانی هر گونۀ تلفظی در جایگاه­های مختلف و نیز بیشترین و کم­ترین درصد شباهت بین جایگاه­ها بر مبنای اصول گویش­سنجی و ارائۀ دندروگرام (نمودار درختی) محاسبه شده است. نتیجه­گیری: گویش­های مورد بررسی در 9 خوشه طبقه­بندی می­شوند. کمترین فاصلۀ گویشی بین دو جایگاه 14 و 15 در شهرستان همدان گزارش می­شود. شباهت واژگانی بین این دو جایگاه برابر با 60 درصد است. بعد از آن بیشترین شباهت واژگانی برابر با 56 درصد بین دو جایگاه 8 و 9 در ملایر دیده می­شود. شباهت گویشی بین ملایر و نهاوند بیشتر از سایر شهرستان­ها است. تنوع واژگانی در مقولۀ «طبیعت» بیشترین حد و در «اسامی حیوانات» کمترین حد است.

کلیدواژه‌ها

  • آذری حمیدیان، شادی (1382). طرح ملی گویش­شناسی (استان­های گیلان و مازندران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.

  • آقاگل­زاده، فردوس (1390). «الگویی برای گردآوری داده­های گویشی تنوعات لهجه­ای و تهیه نقشه زبان­شناسی (اطلس زبانی) ایران». مجموعۀ مقالات نخستین همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران (جلد اول). سمنان: دانشگاه سمنان.

  • اسدپور، هیوا (1390). اطلس زبانی رایانه­ای استان آذربایجان غربی: رویکردی رده­شناختی ادراکی در زبان­شناسی جغرافیایی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشته زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

  • اسدپور، هیوا (1391). «بررسی گونه­های زبانی در استان آذربایجان غربی با روش فاصله­سنجی گویشی». ویژه­نامه فرهنگستان (زبان­ها و گویش­های ایرانی). دورۀ جدید. ش 1. صص 173- 202.

  • الیاسی، محمود (1369). بررسی گسترش جغرافیایی و ترسیم اطلس زبانی 100 صورت زبانی در حدفاصل شهرهای تربت جام و مشهد. پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.

  • بانک اطلاعات تقسیمات کشوری. پرتال جامع وزارت کشور: http://portal2.moi.ir/

  • ·      بصیرت، وحید و علی­رضا قلی‌فامیان (1390). «به‌سوی طراحی اطلس زبانی گویش گیلکی».ادب­پژوهشی.ش 17. صص 165- 183.

  • پرمون، یدالله (1386).طرح ملی اطلس زبانی ایران: کتابچه جامع تدوین اطلس (مستندسازی، پایگاه داده‌ها، نقشه). تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پژوهشکده زبان و گویش.

  • پرمون، یدالله و زهره زارعی (1385).اطلس زبانی ایران: مبانی و روش‌شناسی: گزارش اطلس زبانی اصفهان. اصفهان: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان.

  • پورریاحی، مسعود (1374). کتاب شناسایی گویش­های ایران. ج 3.تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.

  • جهانگیری، نادر (1352). بررسی تعداد، توزیع و گسترش گویش‌های رایج در استان مازندران، هدف تهیۀ اطلسی از گویش های رایج. پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی دانشگاه تهران.

  • خادمی، شیرین (1382). طرح ملی گویش­شناسی (کردستان و کرمانشاه). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

  • خانجانی، ژیلا (1382). طرح ملی گویش­شناسی (استان­های فارس و هرمزگان). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

  • دورقمری، حمیرا (1382). طرح ملی گویش­شناسی (استان­های تهران و خراسان). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

  • دیهیم، گیتی (1388). اطلس گویش­شناختی قصران داخل. تهران: سروش با همکاری دفتر پژوهش­های فرهنگی.

  • رستم­بیک تفرشی، آتوسا (1382). طرح ملی گویش­شناسی (استان­های یزد و همدان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

  • زارعی، زهرا (1391). طرح ملی گویش­شناسی (شهرستان نیشابور). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

  • مقدم، صفیه (1386). طرح ملی گویش­شناسی (گویش­های استان­های کرمان و اصفهان). پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی همگانی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

  • ملایی قاسم، مسعود (1374). بررسی گسترش جغرافیایی و ترسیم اطلس زبانی بخش پشت‌آب سیستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی. دانشگاه فردوسی مشهد.



  • Anderwald,  L. & S.  Benedikt (2009). “Corpus linguistics and dialectology”. In: Lüdeling, A.; Kytö, M. (Ed.). Corpus Linguistics. An International Handbook. Handbücher zur Sprache und Kommunikationswissenschaft/ Handbooks of Linguistics and Communication Science. Berlin / New York: Mouton de Gruyter. www.benszm.net/.../Anderwald_Szmrecsanyi_HSK_webversion.pdf.  

  • Aurrekoetxea, G. (2012). “Towards a scientific measure of the linguistic boundaries”. Álvarez Pérez, Xosé Afonso, Ernestina Carrilho & Catarina Magro (eds.), Proceedings of the International Symposium on Limits and Areas in Dialectology (LimiAr). Lisbon, 2011. Lisboa: Centro de Linguística da Universidade de Lisboa. Pp. 23-34 .

  • Bisang, W. (2004). “Dialectology and typology-An integrative perspective”. Trends in Linguistics Studies And Monographs, 153, 11-46.

  • Chambers, J. K& . P. Trudgill  (2004).  Dialectology (2nd edition). Cambridge :Cambridge University Press.

  • Dryer, Matthew S.; D. Gil; B. Comrie; H. Jung & C. Schmidt (2005). The World Atlas of Language Structures. Oxford: Oxford University Press.

  • Gilliéron, J. & M. Roques (1912). Études de Géographie Linguistique d'après l'Atlas Linguistique de la France. H. Champion.

  • Goebl, H. & G. Schiltz (1997). “A dialectometrical compilation of CLAE 1 and CLAE 2: Isoglosses and dialect integration”. In: Viereck, W.; Ramisch, H. (Ed.). Computer Developed Linguistic atlas of England (CLAE). Tübingen: Max Niemeyer Verlag, v. 2.

  • Labov, W.; Sh. Ash & Ch. Boberg (2005). The Atlas of North American English: Phonetics, Phonology and Sound Change. Berlin: Walter de Gruyter.

  • Orton, H.; S. Sanderson & J. Widdowson (Eds.). (2013). The linguistic Atlas of England. Routledge.

  • Schmidt, Jürgen Erich., Herrgen, Joachim., Giessler, Tanja., Lameli, Alfred., Lenz, Alexandra., Müller, Karl-Heinz., ... & zu Berlin–Preußischer, S. (2001). Digitaler Wenker-Atlas. URL: http://www. diwa. info)–Zugriff am, 10(05), 2006.

  • Séguy, J. (1973). La Dialectométrie Dans l'Atlas Linguistique de la Gascogne. Société de linguistique romane.

  • Swadesh, M. (1950). “Salish internal relationships”. International Journal of American Linguistics, 16. pp. 157–167.

  • Swadesh, M. (1952). “Lexicostatistic dating of prehistoric ethnic contacts”. Proceedings American Philosophical Society, 96. Pp. 452–463.

  • Swadesh, M. (1955). “Towards greater accuracy in lexicostatistic dating”. International Journal of American Linguistics, 21. pp. 121–137

  • Szmrecsanyi, B. (2012). “Geography is overrated”. In: HANSEN, S.; SCHWARZ, C.; STOECKLE, P.; STRECK, T. (Ed.). Dialectological and Folk Dialectological Concepts of Space. Berlin, New York: Walter de Gruyter.   

  • Veith, Werner H. & W. Putschke (Eds.). (1987). Kleiner Deutscher Sprachatlas: Konsonantismus. Frikative, Sonanten und Zusatzkonsonanten. Niemeyer.

  • Veith, Werner H. (2006). “Dialect Atlases”. Encyclopedia of Language and Linguistics. Keith Brown (ed.). Vol. 3. PP 517-528.

  • Wenker, G. (1881). Sprach-Atlas von Nord-und Mitteldeutschland. Trübner.


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 1
فروردین و اردیبهشت 1395
صفحه 39-58