1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
2
دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
چکیده
نظریه مایکل هلیدی تحت عنوان «زبانشناسی سیستمی- نقشی» از مهمترین نظریات زبانشناسی است که در چارچوب نقشگرایی به شکلی سازمانیافته و منظّم به تحلیل متون مختلف ادبی میپردازد. او در بخشی از این نظریه از مؤلفههایی سخن میگوید که یک متن منسجم بایستی از آنها برخودار باشد. سپس رقیّه حسن در یک نظریه جداگانه تکمیل کننده نظریه همسرش مایکل هلیدی با عنوان نظریه هماهنگی انسجامی بهشمار میرود. برخی منتقدان - همچون زکی مبارک، موسی سلیمان و ابن طقطقی- بر این باورند که مقامات به عنوان یکی از کهنترین انواع روایی از انسجام لازم برخوردار نیست. گرچه این نظر تاحدودی صحیح است و هدف آموزش زبان از سوی مقامه نویسان تا حدودی باعث شده که به انسجام و پیوستگی متنی و معنایی چندان وقعی ننهند؛ اما در میان انبوه مقامات برخیها از چنان انسجامی برخوردارند که با آثار روایی منسجم و در هم تنیده معاصر برابری میکنند. از آن جمله است مقامه مضیریه بدیعالزمان همدانی که در این نوشتار میکوشیم در پرتو نظریه هلیدی و نظریه تکمیلی رقیه حسن عوامل انسجام و هماهنگی انسجامی را در آن مورد بررسی قرار دهیم. برآیند این پژوهش نشان میدهد که مجموعه عوامل انسجام از قبیل دستوری، واژگانی و پیوندی به همراه سایر ویژگیهای هماهنگی انسجامی مانند زنجیرهها و تعامل بین زنجیرهها باعث انسجام اجزای این مقامه شدهاند.
ایشانی، طاهره و معصومه نعمتی قزوینی (1392). «بررسی انسجام و پیوستگی در سوره صف با رویکرد زبانشناسی نقشگرا». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش 27. صص 65- 95.
بیوک، بهنام (1379). «ماهیت تعامل زنجیره‌ای واژه‌ها در داستان کوتاهی از همینگوی». مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی. دانشگاه علامه طباطبایی.
پروینی، خلیل و علیرضا نظری (1393). «بررسی نقش عامل تکرار در انسجامبخشیبهخطبه‌های نهجالبلاغه براساس الگوی انسجام هلیدی و حسن». فصلنامه زبانپژوهی. س 6. ش 10. صص 37- 61.
حقدادی، عبدالرحیم (1382). «داستان‌پردازی در مقامه‌های بدیعالزمان همدانی».مجله ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه بیرجند. ش 3. صص 37- 48.
ذکاوتی، علیرضا (1364). بدیع الزمان و مقامهنویسی. تهران: اطلاعات.
سادات‌الحسینی، راضیه سادات؛ متقی‌زاده، عیسی و خلیل پروینی. (آماده انتشار). «بررسی و تحلیل نظم عبدالقاهر جرجانی در پرتو نظریۀ نقشگرای هلیدی»، دوماهنامه جستارهای زبانی.
سارلی، ناصرقلی و طاهره ایشانی (1390). «نظریه انجسام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینه فارسی». دوفصلنامه زبانپژوهی دانشگاه الزهرا. س 2. ش 4. صص 51- 77.
ضیف، شوقی [بیتا]. الفن و مذاهبه فی النثر العربی. ط 13. القاهره: دارالمعارف.
فروزنده، مسعود و امین بنیطالبی (1393). «ابزارهای آفرینندۀ انسجام متنی و پیوستار بلاغی در ویس و رامین». مجله شعرپژوهی دانشگاه شیراز. س 6. ش 2. صص 107- 134.
موسی، سلیمان (1983). الأدب القصصی عند العرب. ط 5. لبنان: دارالکتاب اللبنانی.
مهاجر، مهران و محمد نبوی (1376). به‌سوی زبانشناسی شعر؛ رهیافتی نقشگرا. تهران: نشر مرکز.
مهرابی، معصومه و آرمان ذاکر (آماده انتشار). «تحلیل سبکشناختی چند حکایت گلستان در پرتو دستور نقشگرای نظاممند هلیدی». دوماهنامه جستارهای زبانی.
همدانی، بدیعالزمان (2005). شرح مقامات بدیعالزمان الهمدانی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
Halliday, M.A.K & H. Ruqaiya (1876). Cohesion in English. London: Lonhgman.
Halliday, M.A.K & H. Ruqaiya (1976). Cohesion in English. London: Lonhgman.
Halliday, M.A.K. (1989). Spoken & Written Language. Gb. OUP.
Hasan, R. (1984). “Coherence and Cohesive Harmony”. In J. Flood (ed.) Understanding reading comprehensions. Language And Structure of Prose. pp 181- 219.
جستارهای زبانی