بررسی انسجام غیرساختاری در غزلی از حافظ

نویسنده
مسعود آلگونه جونقانی
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
یکی از مباحثی که همواره در بحث ساختار غزل مطرح می‌شود، موضوع بود یا نبود انسجام در غزل است. در پژوهش حاضر، کوشیدیم با به‌کارگیری رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا و براساس الگوی هلیدی و حسن، انسجام غیرساختاری در غزل را بررسی و تحلیل کنیم؛ ازاین‌رو، پس از استخدام این الگو، تبیین اصول انسجام غیر‌ساختاری و تفکیک آن از انسجام ساختاری، تلاش کردیم براساس غزلی از حافظ، موضوع انسجام را توصیف و تبیین کنیم. هدف ما در این مقاله این است که علاوه‌بر بررسی نحوۀ شکل‌گیری انسجام در غزلی از حافظ، به‌طور کلی روشی برای پژوهش دربارۀ انسجام غیرساختاری در غزل را ارائه کنیم. شیوۀ توصیفی به‌کاررفته در این پژوهش، مبتنی‌بر الگوی مذکور است؛ با این حال، کوشیدیم با طرح سه نکتۀ نویافته با عنوان «بَرنام»، «اشتراک مجازی در محور مشابهت» و «اشتراک مجازی در محور مجاورت»، نکته‌ای هرچند مختصر را به روش‌شناسی پژوهش در این حوزه بیفزاییم.

کلیدواژه‌ها

  • آقاگل‌زاده، فردوس (1385). تحلیل انتقادی گفتمان. تهران: علمی و فرهنگی.

  • آقاگل‌زاده، فردوس (1384). «کاربرد آموزه‌های زبان‌شناسی نقش‌گرا در تجزیه و تحلیل متون ادبی». مجله تخصصی زبان و ‏ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. د  38. ش 2 (پیاپی 149). صص 1-21.

  • پاینده، حسین (1385). نقد ادبی و دموکراسی: جُستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. تهران: نیلوفر.

  • پورنامداریان، تقی و طاهره ایشانی (1389). «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا». زبان و ادبیات فارسی. ش 67. صص 7–44.

  • ثروتیان، بهروز (1392). شرح غزلیات حافظ. تهران: پویندگان دانش.

  • حافظ، شمس‌الدین محمّد (1381). دیوان. به‌سعی سایه. تهران: کارنامه.

  • خرمشاهی، بهاءالدین (1366). حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

  • خرمشاهی، بهاءالدین (1380). ذهن و زبان حافظ. تهران: ناهید.

  • داد، سیما (1378). فرهنگ اصطلاحات تطبیقی. تهران: مروارید.

  • سودی بسنوی، محمد (1366). شرح سودی بر حافظ. ترجمه عصمت ستارزاده. تهران:  زرین‌نگاه.

  • شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366). صور خیال در شعر فارسی. تهران: نشر آگاه.

  • صفوی، کوروش (1392). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سورۀ مهر.

  • عبداللهی، منیژه (1384). «پیوند عمودی و انسجام معنایی در غزل‌های حافظ». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش 44. صص 124-134.

  • فرزاد، مسعود (1353). اصالت و توالی ابیات در غزل‌های حافظ. شیراز: دانشگاه شیراز، کانون جهانی حافظ‌شناسی.

  • مالمیر، تیمور (1388). «ساختار منسجم غزلیات حافظ شیرازی». فنون ادبی. ش 1. صص 41–56.

  • مشکوه‌الدینی، مهدی (1379). دستور زبان فارسی برپایۀ نظریۀ گشتاری. ویرایش دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

  • ملاح، حسینعلی (۱۳۶۳). حافظ و موسیقی. تهران: نشر هنر و فرهنگ.

  • یاحقی، محمدجعفر و محمدهادی فلاحی (1389). «انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل دهلوی، بررسی و مقایسه ده غزل سعدی و ده غزل بیدل». ادب و زبان فارسی. ش 24. صص 327–346.

  • یارمحمدی، لطف‌الله (1391). درآمدی به گفتمان‌شناسی. تهران: هرمس.



  • Halliday, M.A.K.  (2002). Linguistic Studies of Text and Discourse. London & New-York: Continuum.

  • Halliday, M.A.K. & H. Ruqaiya (1976). Cohesion in English. London: Longman.

  • Halliday, M.A.K. & H. Ruqaiya (1989). Language, Context and Text: Aspects of Language in a ‎Social-Semiotic Perspective. Oxford: OUP.

  • Halliday, M.A.K. (1985). An Introduction to Functional Grammar. Great Britain: Edward Arnold.

  • Halliday, M.A.K. (2002). Linguistic Studies of Text and Discourse. London & New-York: Continuum.

  • Meshkȃt-oddini, M. (2001). Persian Language Structure Based on Transformational Grammar. Mashhad: University of Mashhad Publications. 

  • Richards, Jack C.; J. Platt & H. Platt (1992).Longman Dictionary of Language Teaching and Linguistics. 2nd edition, UK: Longman. 

  • Saeed, I. J. (2009). Semantics. 3rd edition, United Kingdom, Wiley-Blackwell.

  • Widdowson, H.G. (2004). Text, Context, Pretext. Oxford: Blackwell.


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 4
مهر و آبان 1395
صفحه 39-57