دو قالبگی «قید» در زبان عربی (تکمله ای بر مقاله ی قید دکتر آذرنوش )

نویسنده
استادیار زبان عرب، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
چکیده
«قید» نامی است که دکتر آذرنوش در سال 1367 شمسی، بر منصوب‌های غیررکن در نحو عربی نهاد و نشانۀ آن را نصب دانست. مقالۀ حاضر، ضمن تأیید این نام‌گذاری، با دلایلی قید را دارای دو قالب دانسته است: یکی مفرد و منصوب که آذرنوش پیش‌تر بدان اشاره کرده بود و دیگری مرکب و مجرور با حرفِ جر که نگارنده آن را ادعا کرده و دلایلی برای اثبات آن آورده ‌است.
این دلایل عبارت‌اند از: خویشاوندشمردن نصب و جر ازسوی برخی نحویان قدیم؛ تصریح دستورنویسان فارسی به قیدبودن ترکیب‌های جارومجرورِ به‌کاررونده در فارسی؛ امکان مجرورشدن بخش عظیمی از منصوبات عربی با حرف جر؛ معادل‌یابی بسیاری از این منصوبات با یک جارومجرورِ مشابه به‌دستِ واژه‌نامه‌نویسان. هدف از این پژوهش آن بوده که در کنار قالبی که دکتر آذرنوش برای قید عربی پیشنهاد کرده است، قالب دومی ــ جارومجرور ــ برای آن نشان دهد تا از این راه، به آموزش نحو عربی به عربی‌آموزان یاری رساند. با این راهکار، برای بسیاری از جارومجرورهایی که اغلب نقشی برای آن‌ها تعیین نمی‌شود، نقشی دستوری معین می‌گردد و درنهایت، برای قید دو قالب مفرد ــ اغلب منصوب و مرکب ــ به‌دست‌می‌آید. سرانجام،قید در عربی یا واجب‌النصب است یا واجب‌الجر و یا جائز‌النصب و الجر.

کلیدواژه‌ها


  • آذرنوش.آذرتاش (1373). آموزش زبان عربی. چ 5. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

  • آذرنوش.آذرتاش (1368-1367). «قید در دستورزبان عربی»، مقالات و بررسی‌ها ]فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده الهیات[. دفتر 45-46. صص 107-134.

  • ابوالمکارم، علی (2007). الجمله الفعلیة، ط1. القاهرة: مؤسسه المختار.

  • ارژنگ، غلامرضا و علی‌اشرف صادقی (1364). دستور دبیرستانی سال سوم فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.

  • انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی (1367). دستورزبان فارسی (2). چ 2. تهران: فاطمی.

  • باطنی، محمدرضا (1378). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. چ10. تهران: امیرکبیر.

  • برکات، ابراهیم ابراهیم (2007). النحو العربی. القاهرة: دار النشر للجامعات.

  • قریب، عبد العظیم و دیگران [پنج استاد] (1369). دستور زبان فارسی. چ 8. تهران: اشرفی و واژه.

  • الجواری، احمد عبدالستار (2006)الف، نحوالتیسیر. بیروت: الموسسه العربیه للدراسات و النشر.

  • الجواری، احمد عبدالستار (2006) ب، نحو القرآن. بیروت: الموسسه العربیه للدراسات والنشر.

  • الجواری، احمد عبدالستار (2006)پ، نحوالمعانی. بیروت: الموسسه العربیه للدراسات و النشر.

  • حسان، تمام (2009). اللغةالعربیةمعناها و مبناها. ط6. القاهرة: عالم الکتب.

  • حسن، عباس (1380). النحو الوافی. ط3. تهران: ناصرخسرو.

  • الزرکلی، خیرالدّین (1990). الأعلام. ط9، بیروت، دارالعلم للملایین.

  • الساقی، فاضل (2008). اقسام الکلام العربی من حیث الشکل و الوظیفه. ط 2. القاهرة: مکتبه الخانجی.

  • السیوطی، جلال الدین (2007). الاشباه و النظائر فی النحو. ط2. بیروت: دارالکتب العلمیة.

  • شرتونی، رشید (1374). مبادیء العربیة. ج 4. چ 3. تهران: اساطیر.

  •  شریعت، محمدجواد (1375). دستور زبان فارسی. چ7. تهران: اساطیر.

  • عبادة، محمدابراهیم (2007). الجمله العربیه مکوناتها، أنواعها، تحلیلها. ط 4. القاهرة: مکتبه الآداب.

  • فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل امروز. چ 1. تهران: سخن.

  • وحیدیان کامیار، تقی (1381). دستور زبان فارسی (1). چ3. تهران: سمت.

  • الهاشمی بک، احمد (1940). جواهر البلاغة. ط 4. تهران.

  •  همایونفرخ، عبدالرحیم (بی‌تا). دستور جامع زبان فارسی. چ2. تهران: انتشارات علمی.