1
کارشناس ارشد زبان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2
دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
مقالۀ حاضر به این پرسش اصلی می‌پردازد که بیان استعاری قرآن تا چه میزان مبتنی‌بر به‌کارگیریِ الفاظ جهتی در معنیِ استعاری است. تحلیل‌های مقاله، مبتنی‌بر طبقۀ استعاره‌های مفهومیِ جهتی در نظریۀ معاصر استعاره است. ازآنجاکه تجربه و درک مفاهیم مکان و جهت به‌لحاظِ شناختی از جایگاهی بنیادی برخوردارند، این پرسش مطرح است که این مفاهیم چگونه در قرآن برای دریافت مفاهیم پیچیده تر به‌کار رفته‌اند. برای پاسخگویی به این پرسش، در نرم‌افزار جامع‌التفاسیر نور (1390)، با کلید واژه‌های «فوق، تحت، وراء، خلف، امام، یمین، شمال» جست‌وجو شد و آیاتی که در آن‌ها این مفاهیم جهتی در ساخت استعاره به‌کار رفته بود، در کل قرآن مشخص شد. با این شیوه شصت شاهد به‌دست آمد که در آن‌ها جهت‌ها به‌عنوان حوزه‌های شناختی مبداء، در بیان استعاریِ قرآن به‌کار رفته بودند تا مفاهیم انتزاعی و پیچیده‌ای چون «منزلت، برتری، زمان، خیر و برکت» و جز آن توصیف و قابل درک شوند. تحلیل داده‌های مقاله حاضر شیوه‌های کاربرد منحصربه‌فردی را از واژه‌های جهت‌نما، در نقش استعاری در قرآن می‌نمایاند که می‌تواند به‌مثابۀ یکی از ویژگی‌های معناشناختی قرآن معرفی گردد. این پژوهش، زمینه‌ساز پژوهش‌های آینده خواهد بود که ازآن‌میان، می‌توان به پژوهش‌هایی دربارۀ بررسیِ شیوه‌های بازنماییِ زمان ازمنظر معنی‌شناسیِ شناختی در قرآن کریم اشاره کرد.
ارسطو (1383). ایساغوجیو مقولات. ترجمۀ محمد خوانساری. تهران: نشر دانشگاهی.
افراشی،آزیتا و تورج حسامی (1392). «تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه‌بر نمونه‌هایی از زبان‌های فارسی و اسپانیایی».زبان‌شناسی تطبیقی. س 3. ش 5. تابستان و پاییز. صص 141-165.
افراشی،آزیتا و تورج حسامی و همکاران (1391). ««بررسی استعاره‌های جهتی در زبان‌های اسپانیایی و فارسی».پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. د 3. ش 4. تهران: زمستان 90. صص 1-25.
افراشی،آزیتا و تورج حسامی و محمدمهدی مقیمی‌زاده (1393). «استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی». زبان‌شناخت. س5. ش2. پاییز و زمستان. صص 1-20.
بیدادیان، فهیمه و فریده حق‌بین (1394). «بررسی تغییرات نحوی در روند ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی برمبنای نظریه ایکس تیره». جستارهای زبانی. د 6. ش 5 (پیاپی 26). آدر و دی. صص 97-121.
پورابراهیم، شیرین و همکاران (1388). «بررسی زبان‌شناختی استعارۀ جهتی بالا/ پایین در زبان قرآن، رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش 12. پاییز. صص 55-81.
ساسانی، فرهاد و پرویز آزادی (1391). «تحلیل مؤلفه‌های معنایی حق در قرآن کریم با بهره‌گیری از شیوۀ هم‌نشینی و جانشینی». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. د3. ش 1 (پیاپی9). صص 67-84.
هوشنگی، حسین و محمود سیفی‌پرگو (1388). «استعاره‌های مفهومی در قرآن ازمنظر زبان‌شناسی شناختی». مجله پژوهشگاه علوم و معارف قرآن کریم. س 1. ش 3. صص 9-34.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. چاپ اول. دمشق، بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
فیومی، احمد بن محمد (1414ق). مصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر الرافعی. 2 ج. طبع الثانی. قم: مؤسسه دارةالحجرة
Berrada, Kh. (Undated). “Metaphors of Light and Darkness in the Holy Quran: A Conceptual Approach”. Faculté des Lettres et des Sciences Humaines. Ben M’sik. Casablanca.
Croft, W. & D. A. Cruse (2004). Cognitive Linguistics. London: Cambridge.
Eweida, S. (2006). “The realization of time metaphors and the cultural implications: An analysis of the Quran and English Quranic translations”. Special Project PK. Stockholm University: Department of English.
Grady, J. E. (2007).“Metaphor”.In D. Geeraerts & H. Cuyckens (Eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics (pp.188-213). Oxford: Oxford University Press.
Hassan Al-Meshhedany, A. (2010). “Facing finality: Cognitive and cultural studies on death and dying “Arabic cultur”. Sohar. Oman: Applied Science College. Ministry of Higher Education.
Kövecses, Z. (2010). Metaphor: A Practical Introduction. New York: Oxford University Press.
Lakoff, G.; M. Johnson & M. Turner (1989). More Than Good Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G.; M. Johnson & M. Turner (1993). “The Contemporary Theory of Metaphor”. In A. Ortony (Ed.). Metaphor and Thought (pp. 202-251). Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G.; M. Johnson & M. Turner (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G.; M. Johnson & M. Turner (1987). Women, Fire and Dangerous Things. What Categorie Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Nubiola, J. (2000). “El valor cognitivo de las metáforas”. In P. Pérez-Ilzarbe y R. Lázaro (Eds.). Verdad, Bien y Belleza.Cuandolos Filósofos Hablan de los Valores (pp. 73-84). Cuadernos de Anuario Filosófico. No. 103. Pamplona.
Ortiz Díaz Guerra, M. J. (2009). La Metáfora Visual Incorporada: Aplicación de la Teoría Integrada de la Metáfora Primaria a un Corpus Audiovisual. Phd. Dissertation. Alicante: Universidad de Alicante, Departamento de Comunicación y Psicología Social.
Shokr Abdulmoneim, M. (2006). “The Metaphorical Concept Life is a Journey in the Quran: a Cognitive –Semantic Analysis”. Metaphorik.de 10/2006. pp. 94-132.
جستارهای زبانی