واژه‌بست‌های مفعولی و آرایش بنیادین واژگان در زبان فارسی

نویسندگان
شهلا شریفی 1
ابوالفضل مزینانی 2
علی علیزاده 1
شهلا شریفی 1
1 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
این بررسی در چارچوب دستور گشتاری و مبانی رده­شناسی و با هدف تعیین جایگاه زیرساختی واژه­بست­های مفعولی زبان فارسی، ونیز تبیین رابطه­ی همزمانی-درزمانی این جایگاه با آرایش بنیادین واژگان این زبان صورت­گرفت. ازاین­رو، با لحاظ زیرساخت «واژه­بست+فعل» در تقارن با رده sov، نتیجه­گیری شد که گشتار حرکت واژه­بست­ مفعولی را از جایگاه مذکور به سمت محل ظهور هدایت می­کند. مضافاْ، جهت­گیری­های نحوی، صرفی و نوایی، به عنوان سه معیار مؤثر در چگونگی واژه­بست­افزایی معرفی شده که ممکن است با گذشت زمان متفاوت عمل کنند. در همین راستا،‌ با اشاره به «شرط کوتاه­ترین حرکت»، به رابطه­ی فرایندهای انضمام و واژه­بست­افزایی در فارسی معاصر اشاره شده و استدلال شد که برخلاف فارسی نو قدیم، نادستوری شدن الحاق واژه­بست به جزء اسمی برخی از افعال مرکب در گونه­ی معیار مؤید این رابطه است. در راستای تبیین پیامدهای رده­شناختی واژه­بست­افزایی درابتدا به فرضیه­ی مطرح در دبیرمقدم (1997) مبنی بر تغییر رده­ی فارسی از ov به vo اشاره شده و با استناد به شواهد تاریخی و گویشی این نتیجه به دست آمد که بررسی سیر تحول تاریخی مشهود در نظام واژه­بستی فارسی،‌ تبیین قابل توجهی برای ناهمخوانی زبان فارسی با معیارهای بیست­گانه­ی درایر(1992) و همگانی شماره 25 گرینبرگ (1963) به دست می­دهد. ازاین­رو، در پایان این نتیجه گرفته شد که بررسی عملکرد و سیر تحول واژه­بست­های ضمیری زبان فارسی، فرضیه­ی قرار گرفتن این زبان در جریان تغییر رده را تقویت می­کند.

کلیدواژه‌ها

  • بهرامی، فاطمه و والی رضایی (1392). «عناصر نمایه مفعولی: واژه‌بست یا نشان مطابقه». مجموعه‌مقالات اولین هم­اندیشی بررسی واژه­بست­ها در زبان‌های ایرانی. به کوشش دکتر محمد راسخ‌مهند. صص 79-99‌.

  • جهان‌پناه، سیمین‌دخت (1380). «ضمیر متصل ـش و داشتن: دو گرایش تازه در زبان فارسی». مجلة زبان‌شناسی. ش 1 (پیاپی 31). صص 19‌- 43.

  • دین‌محمدی، غلامرضا (1380). تبیین تنوع ساخت­های نحوی در زبان‌های انگلیسی، عربی و فارسی. (رساله دکتری منتشر‌نشده). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

  • راسخ‌مهند، محمد (1384). «نشانة‌ مطابقه‌ مفعولی در فارسی». مجموعه‌مقالات نخستین همایش انجمن زبان‌شناسی ایران. به کوشش دکتر مصطفی عاصی. صص 275-285.

  • راسخ‌مهند، محمد (1386). «توصیف افعال مرکب پی‌بستی و شیوه ضبط آن‌ها در فرهنگ‌های فارسی». فرهنگ نویسی؛ ویژه‌نامه فرهنگستان. ش 1. صص 253-256.

  • راسخ‌مهند، محمد (1387). «ضمایر تکراری در زبان فارسی». دستور؛ ویژه‌نامه فرهنگستان. ش 4. صص 183- 189.

  • راسخ‌مهند، محمد (1389). «واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل».مجلة پژوهش‌های زبان‌شناسی. س 2. ش 2. صص 75-85.

  • رهاتسک، ادوارد و جی. ام. ویکنز (1383). گلستان و بوستان سعدی با برگردان انگلیسی. تهران: هرمس.

  • شقاقی، ویدا (1374). «واژه‌بست چیست؟». مجموعه‌مقالات سومین کنفرانس زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص 141- 157.

  • صادقی، جعفر مدرس (1372). ویرایش فیه‌ما‌فیه مولانا. تهران: مرکز.

  • مزینانی، ابوالفضل (1387). بررسی پی‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی در قیاس با فارسی میانه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

  • مزینانی، ابوالفضل ؛ عالیه کامبوزیا و ارسلان گلفام (1392). «پی‌بست‌های ضمیری فارسی میانه و ظهور ضمیرگذاری تکراری در این زبان». مجموعه‌مقالات اولین هم‌اندیشی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی. به کوشش محمد راسخ‌مهند. صص 73-93.

  • مزینانی، ابوالفضل و شریفی شهلا (1394). «بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در تاریخ زبان فارسی و علل تحول آن». دو‌ماهنامه علمی- پژوهشی جستارهای زبانی. د 6 ش 4 (پیاپی 25). صص 275-305‌.

  • مفیدی، روح‌الله (1386). «تحول نظام واژه‌بستی در فارسی میانه و نو». مجله دستور. ج 6. صص 133-153.



  • Alexiadou, A. & E. Anagnostopoulou (2001). “The subject-in-situ generalization and the role of case in driving computations”. Linguistic Inquiry. 32. pp. 193-231.

  • Boyce, M. (1964). “Some middle Persian and Parthian construction with governed pronouns”. in: Dr. J.M. Unvala Memorial Volume. Bombay. pp. 48-56.

  • Brunner, C. J. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian Languages. Caravan books, Delmar, New York.

  • Chomsky, N. (1981). Lectures on Government and Binding: The Pisa Lectures. Mouton, The Hague.

  • Chomsky, N. (1995). “Categories and transformations”. In The Minimalist Program(Chapter 4). pp. 219-394. Cambridge, MA: MIT Press.

  • Dabir-.Moghaddarn, M (1997). “Word Order and Typology of Iranian Languages”. Journal of Humanities. pp. 17-22

  • Dryer, Matthew, S. (1992). “The Greenbergian word order correlations”. Language. 68. pp. 81-138.

  • Greenberg, Josef, H. (1963). The Languages of Africa. International Journal of American Linguistics. 29: 1. Bloomington: Indiana University and the Hague: Mouton.

  • Halpern, A. (1995). On the Placement and Morphology of Clitics. Stanford: CSLI Publications.

  • Karimi, S. (1989). Aspects of Persian Syntax, Specificity, and the Theory of Grammar. Doctoral dissertation: University of Washington.

  • Kayne, R. (1975). French Syntax: The Transformational Cycle. MIT Press, Cambridge, MA.

  • Kent, R. G. (1953). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. New Haven: American Oriental Society.

  • Klavans, J. L. (1985). “The Independence of syntax and phonology in cliticization”. Language. 61. pp. 95- 120.

  • Philippaki-Warburton, I. (1977). “Modern Greek clitic pronouns and the ‘surface syntax constraints’ hypothesis”. Journal of Linguistics. 13. pp. 259-281.

  • Philippaki-Warburton, I. (1987). “The theory of empty categories and the pro-drop parameter in Modern Greek”. Journal of Linguistics. 23. pp. 289-318.

  • Philippaki-Warburton, I. et. al. (2004). “Moving from theta-positions: pronominal clitic doubling”. Lingua. 114. pp. 963-989.

  • Radford, A. (2000). “T-contraction in a phase-based theory of grammar”. Essex Research Reports in Linguistics. 33. pp. 21-32.

  • Spencer, A. (1991). Morphological Theory. Basil Blackwell, Cambridge.

  • Zwicky, A. & K. Pullum Geoffrey (1983). “Cliticization vs. inflection: the case of English n't”. Language. 59. pp. 502-513.

  • Zwicky, A. (1977). On Clitics. Blomington: IULC.

  • Zwicky, A. (1994). "Clitics''. Encyclopedia of Language and Linguistics. ed. R.E. Asher, Pergamon Press. Vol. 2. pp. 571-576.


 


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 5
آذر و دی 1395
صفحه 49-72