انسجام واژگانی در متن سوررئالیستی بوف‌ کور برپایۀ نظریۀ هالیدی و حسن

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
چکیده
انسجام متن از به هم پیوستن مجموعه‌ای از واژه‌ها و جملاتی که متضمّن معنا و پیام خاصی است، به‌وجود می‌آید. نویسنده، دنیای واقع و فراواقع خود را در قالب متن منعکس می‌کند و در این انعکاس اگرچه از زمان فاصله می‌گیرد، اما به مدد زبان و حفظ ارتباط بین عناصر دستوری و واژگانی، معنا را منتقل می‌کند و متنی منسجم می‌آفریند. متن سوررئالیستی که بازتابی از دنیای فراواقع است، به دلیل هجوم واژگان ناشی از نگارش خودکار، چنین تصوری را در اذهان ایجاد می‌کند که دور از انسجام و پیوستگی است و ارتباط معنایی در این متون گسسته می‌نماید. این پژوهش در پاسخ به این مسأله که آیا این متون، با وجود زیر پا گذاشتن زبان معیار و آزادی زبان و واژه‌ها - نگارش خودکار- از انسجام واژگانی برخوردار هستند، به بررسی انسجام واژگانی داستان سوررئالیستی «بوف کور» صادق هدایت، بر پایۀ نظریۀ انسجام متن مایکل هالیدی و رقیه حسن می‌پردازد. پس از تحلیل و بررسی داده‌ها، این نتیجه حاصل شد که متن بوف کور، با 3282 گره انسجام واژگانی، از انسجام بالایی برخوردار است و نویسنده با بهره‌مندی از عناصر انسجام واژگانی به‌ویژه عنصر تکرار و باهم‌آیی و ترادف توانسته‌است، پیوندی ناگسستنی میان الفاظ و معانی ایجاد کند و به این طریق اندیشه و امیال درونی خود را در متن منعکس سازد.

کلیدواژه‌ها


  •  آقاگل‌زاده، فردوس؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و حسین رضویان (1390). «سبک‌شناسی داستان براساس فعل: رویکرد نقش‌گرا». فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). س 4. ش 1 (پیاپی 11). صص 243-254.

  • آلگونه جونقانی، مسعود (1395). «بررسی انسجام غیر ساختاری در غزلی از حافظ»، دو فصلنامة جستارهای زبانی. د 7. ش 4 (پیاپی 32). صص 57-39.

  • ·    انوشه، حسن (1376). فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی (دانشنامۀ ادب فارسی 2). چ 1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

  • پالمر، فرانک رابرت (1381). نگاهی تازه به معناشناسی. ترجمه کورش صفوی. چ 3. تهران: مرکز.

  • پناهی، ثریا (1381). «فرآیند باهم‌آیی و ترکیبات باهم‌آیند در زبان فارسی». نامه فرهنگستان. س 5. ش 3 (پیاپی 19). صص 199- 211.

  • پورنامداریان، تقی و طاهره ایشانی (1389). «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی. س 18. ش 67. صص 7- 43.

  • ترسک، رابرت لارنس (1380). مقدمات زبان‌شناسی. ترجمه فریار اخلاقی. چ 1. تهران: نشر نی.

  • سعید، علی‌احمد (1380). تصوف و سوررئالیسم. ترجمه حبیب‌الله عباسی. چ 1. تهران: روزگار.

  • سیدحسینی، رضا (1389). مکتب‌های ادبی. ج 2. چ 15. تهران: نگاه.

  • شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی. چ 4. تهران: فردوس.

  • شمیسا، سیروس (1376). داستان یک روح. چ 3. تهران: فردوس.

  • صفوی، کورش (1383). درآمدی بر معناشناسی. چ 2. تهران: سوره مهر.

  • شمیسا، سیروس (1382) «پژوهشی دربارۀ باهم‌آیی واژگانی در زبان فارسی». مجلۀ زبان و ادب (دانشگاه علامه طباطبایی). ش 18. صص 1-13.

  • صنعتی، محمد (1380). صادق هدایت و هراس از مرگ. تهران: مرکز.

  • طهماسبی، زهرا و علیرضا شعبانلو (1391). «انسجام واژگانی در مدیر مدرسه جلال آل احمد». فصلنامة اندیشه‌های ادبی. س 4. ش 12. صص 79- 95.

  • غلامحسین‌زاده، غلامحسین و حامد نوروزی (1387). «نقش ارجاع شخصی و اشاره‌ای در انسجام شعر عروضی فارسی». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. س 5. ش 19. صص 117-138.

  • فتوحی رودمعجنی، محمود (1391). سبک‌شناسی. چ 1. تهران: سخن.

  • گرین، کیت و جیل لبیهان (1383). درس‌نامۀ نظریه و نقد ادبی. ترجمه گروه مترجمان. چ 1. تهران: روزنگار.

  • لطفی‌پور ساعدی، کاظم (1387). درآمدی به اصول و روش ترجمه. چ 8. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

  • مرآت، مرجان (1390). «انسجام واژگانی در قرآن (بررسی سوره نور)». فصلنامه پژوهش‌های قرآنی. س 17. ش 65-66. صص 296- 333.

  • مظفّرزاده رودسری، لادن (1376). حذف و جانشینش به‌عنوان ابزارهای انسجام متن در زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران.

  • مولوی، جلال‌الدّین محمد (1376) کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 14. تهران: امیر‌کبیر.

  • مهاجر، مهران و محمد نبوی (1376). به سوی زبان‌شناسی شعر. چ 1. تهران: مرکز.

  • هدایت، صادق (1356). بوف کور. تهران: جاویدان.


 Halliday, M. & R. Hasan (1976). Cohesion in English. London: Longman.



  •  Halliday, M. (1985). An Introduction to functional Grammer. London:Edwara Arnold.