خنثی شدگی مشخصه زیربنایی حنجره در همخوان های گرفته زبان فارسی از منظر واجشناسی حنجره ای

نویسندگان
مهناز ازادمنش 1
بتول علی نژاد 2
بتول علی نژاد 2
عادل رفیعی 3
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 دکتری زبان شناسی، دانشگاه اصفهان، ایران
چکیده
هدف مطالعه حاضر تعیین مشخصه حنجره­ای زیربنایی همخوان‌های گرفته زبان فارسی در جایگاه پایانی و تعیین خنثی-شدگی آن بر مبنای مفاهیم واج­شناسی حنجره­ای و با اتکا بر شواهد صوت­شناختی است. بدین منظور چهار گویشور مؤنث زبان فارسی واژه‌های مورد نظر را در سه جمله حامل تولید کرده‌اند. بنابراین تأثیر سه بافت بر خنثی‌شدگی همخوان‌های پایانی بررسی شده است: پایان واژه و قبل از سکوت، پایان واژه و قبل از واکه، پایان واژه و قبل از همخوان گرفته. با استفاده از نرم‌افزار پرات نسخه 5315 هفت متغیر آوایی استخراج شده‌اند و توسط آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه تأثیر آنها بر خنثی‌شدگی بحث شده است. متغیرهای مورد بررسی شامل طول واکه، طول همخوان، طول نوار واکداری، میزان واکداری، زمان آغاز واکداری، طول رهش و شدت رهش می‌شود. پس از ارائه تحلیل آماری مشخصه حنجره­ای زیربنایی بر اساس مفاهیم واج‌شناسی حنجره‌ای مشخص شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که بُعد مسئول در تقابل همخوان‌های گرفته‌ی زبان فارسی بُعد پهنای چاکنای (GW) است و این بُعد در جایگاه پایانی خنثی نمی‌شود. بعلاوه واج‌های بی‌نشان زبان فارسی تنها در بافت مناسب واکداری بافتی دریافت می‌کنند؛ بنابراین زبان فارسی از زمره زبان‌های دمشی است که بُعد GW را در تمایز واج‌های گرفته به کار می‌برد.

کلیدواژه‌ها

  • بی‌جن‌خان، محمود (1384). واج‌شناسی: نظریه بهینگی. تهران: سمت.

  • بی‌جن‌خان، محمود (1392). نظام آوایی زبان فارسی. تهران: سمت.

  • بی‌جن‌خان، محمود و ماندانا نوربخش (1387). «نقش تمایزی مدت شروع واک (VOT) در همخوان‌های انسدادی آغازین فارسی معیار». مجموعه‌مقالات همایش ملی زبان شناسی: کتیبه‌ها و متون. تهران: پژوهشکده زبان‌شناسی. صص 353- 376.

  • ثمره، یداله (1364). آواشناسی زبان فارسی، آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

  • حق‌شناس، محمد‌علی (1369). آواشناسی. تهران: آگه.

  • رحیمی، مسلم (1392). بررسی صوت‌شناختی واکداری در همخوان‌های سایشی زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

  • رحیمی، افشین؛ بهزاد وزیرنژاد و محرم اسلامی (1393). «آنالیز پی: توزیع و خنثی‌شدگی سرنخ‌های صوتی- شناختی در واژگان زبان فارسی معیار». فصلنامة تازه‌های علوم شناختی. س2. ش 16. صص 48-56.

  • شیخ‌فرشی، نوشین (1388). بررسی آکوستیکی همخوان‌های انسدادی غیر انتهایی در زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

  • صادقی، وحید (1386). «تأثیر دمش بر تقابل واکداری- بی‌واکی انسدادی‌های فارسی». زبان و زبان‌شناسی. ش 6. صص 65-81.

  • علی‌نژاد، بتول (1389). «واکداری و دمش در زبان فارسی بر‌اساس نظریه واج‌شناسی حنجره‌ای». پژوهش‌های زبان‌شناسی. س1. ش 2. صص 63- 80.

  • علی‌نژاد، بتول (1391). «واکداری غیر فعال در همخوان‌های گرفته زبان فارسی». هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران. صص 593-603.

  • علی‌نژاد، بتول (1394). «بررسی نقش مشخصه [گستردگی چاکنای] در رفتار واجی سایشی‌های زبان فارسی». دوفصلنامه جستارهای زبانی (آماده چاپ).

  • مدرسی قوامی، گلنار (1386). «خنثی‌شدگی تقابل همخوان‌های انسدادی واکدار و بی‌واک در زبان فارسی». مجموعه‌مقالات هفتمین همایش زبان‌شناسی ایران. به کوشش محمود دبیر‌مقدم و همکاران. ج 1‌. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. صص 441- 454.

  • نوربخش، ماندانا (1388). نقش تمایزی زمان شروع واک در همخوان‌های انسدادی دهانی فارسی معیار. رساله دکتری. تهران: دانشگاه تهران.

  • نوربخش، ماندانا ؛ محمود بی‌جن‌خان و حامد رحمانی (1389). «درک زمان شروع واک (وی اُ تی) در انسدادی‌های آغازین فارسی معیار». زبان‌پژوهی. س 1. ش 2. صص 173-204.

  • هایمن، لاری، ام (1368). نظام آوایی زبان: نظریه و تحلیل. ترجمه یداله ثمره. تهران: فرهنگ معاصر.



  • Avery, P. & W. Idsardi (2001). “Laryngeal dimensions, completion and enhancement”. In T. Alan Hall (ed.). Distinctive Feature Theory. Berline: Mouton de Gruyter.

  • Bijankhan, M. & M. Noorbakhsh (2009). “Voice onset time In Persian initial and intervocalic stop production”. Journal of International Phonetic Association. Vol. 39. No. 3. pp. 335- 364.

  • Dinsen, D. & J. Charles-Luce (1984). “Phonological neutraisation: phonetic implementation and individual differences”. Journal of Phonetics. Vol. 12. pp. 49-60.

  • Gonet, W. (2012). “Voicing of word final obstruent in English connected speech”. Speech and Language Thecnology. Vol. 14/15. Ed by Gibon, D.D. Hirst and N. Campell Pozan Polish Phonetic Association. pp. 181-189.

  • Heselwood, B. & Z. Mahmmodzadeh (2007). “Vowel onset characteristic as a function of voice and manner contrast In Persian coronal stops”. Leeds working paper in Linguistics and Phonetics. Vol. 12. pp. 125- 142.

  • Honeyboon, P. (2005). “Diachronic evidence in segmental phonology: the case of obstruent laryngeal specifications”In M. Van Oostendop and J. Van Deweijer (eds.), The International Organization of Phonological Segments. Berline: Mouton de Gruyter.

  • Jansen, W. (2004). Laryngeal contrast and phonetic voicing. Groningen Dissertation in Linguistics. Vol. 47. University of Groningen.

  • Keating, P. A. (1984). “Phonetic and phonological representations of consonant voicing”. Language. Vol. 60. pp. 286-319.

  • Lisker, L. & S.A. Abramson (1964). “A cross language study of voicing in initial stops: acoustic measurements”. Word. Vol. 20. pp. 384-422.

  • Modarresi Ghavami, G. (2002). The effect of syllable boundry: stop consonant closure duration and VOT on VCV coarticulation. PhD Dissertation: The University of Texas at Austin.

  • Pincas, J. & P. Jackson (2004).“Acoustic correlates of voicing-frication interaction in fricatives”. Proceeding from Sound and Sense. June 11- June 13: MIT.

  • Spaargaren, M. (2009). Change in Obstruent Laryngeal Specifications in English: historical and theoretical phonology. PhD dissertation, The University of Edinburgh.

  • Steriade, D. (1997). Phonetics in Phonology: The Case of Laryngeal Neutralization. Unpublished manuscript. Ms. UCLA.

  • Trubetskoy, N. S. (1969). Principles of Phonology. Berkeley: University of California Press.

  • Windfuhr, Gernott (1979). Persian Grammar: History and State of its Study. The Hague: Mouton.


 


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 5
آذر و دی 1395
صفحه 309-341