1
دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
دانشجوی دکتری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
چکیده
در پژوهش حاضر که با هدف ارتقای دانش انتقادی خوانندگان انجام می‌پذیرد برآنیم تا نگاه ایدئولوژیک گفتمان-های رقیب را با بکارگیری نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در متون رسانه‌ای رمزگشایی کرده و معانی بیش از صورت زبانی را با توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی آشکار نماییم. بدین منظور، متونی را با محوریت موضوع اعطای بورسیه‌های تحصیلی توسط دولت دهم برمی‌گزینیم. داده‌های پژوهش حاضر از رسانه مطبوعاتی دو گفتمان رقیب (اصول‌گرا و اعتدال‌گرا) در یک بازه زمانی مشخص (آبان ماه سال 1393) جمع‌آوری می‌شوند. تجزیه و تحلیل داده‌ها حاکی از آن است که نماینده گفتمان اصول‌گرا (روزنامه کیهان) به مراتب بیش از نماینده گفتمان اعتدال‌گرا (روزنامه اعتماد) از ساخت‌های ایدئولوژیک در سطح توصیف اعم از روابط مفهومی واژه‌ها، علائم سجاوندی و ساخت‌های نحوی و گفتمانی (به‌کارگیری استعاره، ساخت های نحوی نشان‌دار و پیش‌فرض‌ها و ...) استفاده کرده‌اند و بدین وسیله سعی در تکذیب گفتمان مورد بحث (تخصیص بورسیه‌های تحصیلی در دولت دهم) را داشته اند در حالی که متون روزنامه اعتماد از بار ایدئولوژیکی کمتری برخوردار بوده و نگارندگان با استفاده از راهبرد کمیت زبانی و ارائه نمونه‌ها و شواهد در جهت تأیید گفتمان مد نظر عمل می‌نماید.
آقا‌گل‌زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
آقا‌گل‌زاده، فردوس (1391). «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی). د 3. ش 2. صص 1- 26.
آقا‌گل‌زاده، فردوس و مریم غیاثیان (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلة زبان و زبان‌شناسی (انجمن زبان‌شناسی ایران). د 3. ش 1. صص 39- 54.
آقا‌گل‌زاده، فردوس و همکاران (1389). «کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه‌شده خواهران اثر جیمز جویس». مجلة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی). د 1. ش 3. صص 1- 24.
حاتمی، علی و سمیرا جبارنژاد (1387). «تحلیل گفتمان به‌مثابه یک روش تحقیق در علوم انسانی». کنگره علوم انسانی (پرتال جامع علوم انسانی).
سرایی، حسن و همکاران (1387). «روش کیفی در مطالعات اجتماعی: با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش‌نامه علوم اجتماعی. س 2. ش 3. صص 83- 105.
سلطانی، سید‌علی‌اصغر (1387). قدرت، گفتمان و زبان: ساز‌و‌کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
صفوی، کورش (1387). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره مهر.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایسته و دیگران. تهران: اختران و زمانه.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
Fairclough, N. (1989). Language and Power. London: Longman.
Fairclough, N. (1992 b). Discourse and Social Change.London: Polity Press.
Fairclough, N. (1993). “Critical Discourse analysis and the Marketisation of Public Discourse: The Universities”. Discourse and Society 4 (2). pp. 133- 168.
Fairclough, N. (1996). Language and power. Longman Group UK Limited.
Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. London: Longman.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. London: Longman.
Hatami, A. & S. Jabarnezhad (2008). “Discourse Analysis as a Research Methodology in Huminities”. National Social Science Confrence.
Jorgensen, M. & L. Philips (2010). Discourse Analysis as Theory and Method. Translated by: Jalili, H. Tehran: Reed Publication.
Mills, S. (2009). Discourse. Translated by: Mohmadi, F. Tehran: Third Millennium Publication.
Safavi, K. (2008). Introduction to Semantics. Tehran: Soore Mehr Publication.
Saraie, H. et. al. (2008). “Qualitative Method in Social Studies: with an Emphasis on Discourse Analysis and Critical Discourse Analysis”. Journal of Social Sciences. 2(3): 83- 105.
Soltani, S. A. A. (2008). Power, Discourse and Language: Mechanisms of Power in Islamic Republic of Iran. Tehran: Reed Publication.
Yule, G. (2000). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
جستارهای زبانی