1
دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
استاد زبان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3
استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
هدف از این تحقیق، توصیف ساختمان تصریفی فعل فارسی براساس نظریۀ صرفی کلمه و صیغگان است. تلاش ما برای روشن کردن این مسئله است که صیغگان یا الگوهای تصریفی فعل در زبان فارسی چه ماهیت یا سرشتی دارند و نقش‌های چندگانه الگوهای تصریفی، مانند شخص و شمار چگونه از یکدیگر تفکیک و به‌طور شفاف بیان می‌شوند. برای رسیدن به این هدف، برمبنای کتابهای دستور زبان فارسی، جملاتی را استخراج کردیم و ساختارهای موجود در فعلهای این جملات را بررسی و تحلیل نمودیم. ساختارهای استخراج‌شده عبارتاند از: ساختارهای شخص و شمار، ساختارهای وصفی، ساختارهای جهتی، ساختارهای مصدری و ساختارهای وجهی. نتایج نشان دادند که با استفاده از روش کلمه و صیغگان، تناظر یکبهچند یا چندبهیک مشخصههای تصریفی فعل در زبان فارسی قابل تبیین است. مدل کلمه و صیغگان به این دلیل که در آن، به واژه به‌عنوان یک کل نگریسته میشود، با روش‌هایی چون عنصر و ترتیب و یا عنصر و فرآیند فرق دارد؛ زیرا در این روش‌ها، کلمات پیچیدۀ ساختواژی و معنایشان را عمدتاً به‌واسطۀ تقسیم آن‌ها به توالی از واحدهای مجزا بررسی می‌کنند. همچنین، روشن شد که صیغگان یا الگوهای تصریفی فعل در زبان فارسی ماهیت صرفی‌‌ـ‌نحوی دارند و با قائل شدن به الگوی لایه‌ای برای فعل فارسی، نقش‌های چندگانه الگوهای تصریفی فعل فارسی از یکدیگر تفکیک می‌شوند. به این ترتیب، توجیه و تبیین ویژگی‌ها و مشخصههای فعل فارسی با استفاده از این مدل امکانپذیر میشود.
ابوالحسنی چیمه، زهرا. (1375). نمود در نظام فعلی زبان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
ابوالقاسمی، محسن. (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
احمدی گیوی، حسن و حسن انوری. (1367). دستور زبان فارسی. تهران: فاطمی.
باطنی، محمدرضا. (1364). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
حقشناس، علی‌محمد. (1375). «اشتقاق فعل و تصریف آن در فارسی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 139ـ140. صص 43ـ66.
خیامپور، عبدالرسول. (1384). دستور زبان فارسی. تهران: ستوده.
رحیمیان، جلال و محمد عموزاده. (1392). «افعال وجهی در زبان فارسی و بیان وجهیت». پژوهش‌های زبانی. د 4. ش 1. صص 21ـ40.
دبیرمقدم، محمد. (1376). «فعل مرکب در زبان فارسی». زبان‌شناسی. س 12. ش 1 و 2. ص 2ـ46.
شفایی، احمد. (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی. تهران: نوین.
صادقی، علی‌اشرف. (1358). دستور سال دوم فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
صادقی، علی‌اشرف و غلامرضا ارژنگ. (1358). دستور سال دوم فرهنگ و ادب. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
طباطبایی، علاءالدین. (1376). فعل بسیط و واژه‌سازی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طبیب‌زاده، امید. (1385). «ساخت‌های اسنادی و سببی در زبان فارسی». نامه فرهنگستان. ش 32. صص 61ـ68.
قریب، عبدالعظیم (پنج استاد). (1367). دستور زبان فارسی. تهران: اشرفی.
قطره، فریبا. (1386). «مشخصههای تصریفی زبان فارسی امروز». مجله دستور. ش 3. صص 52ـ81.
عموزاده، محمد و حدائق رضایی. (1389). «ابعاد معناشناختی «باید» در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی. ش 1. صص 57ـ78.
عموزاده، محمد و شادی شاه‌ناصری. (1390). «بررسی پیامدهای ترجمه از انگلیسی بر مقوله وجهیت در فارسی». پژوهش‌های زبانی. ج 1. ش 2. صص 21ـ50.
کربلایی صادق، مهناز و ارسلان گلفام. ( 1392). «ویژگی‌های فعل مرکب با مصادر قرضی و اشتقاق‌های آن از زبان عربی در فارسی، ویژگی‌ها و محدودیت‌های دیدگاه صرف شناختی». جستارهای زبانی. مقالات آماده انتشار.
کلباسی، ایران. (1371). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مشکور، محمدجواد. (1363). دستورنامه در صرف و نحو زبان فارسی. تهران: شرق.
مشکوۀالدینی، مهدی. (1366). دستور زبان فارسی برپایه نظریه گشتاری. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
معین، محمد. (1356). اسم مصدر، حاصل مصدر. تهران: امیرکبیر.
ناتل خانلری، پرویز. (1377). تاریخ زبان فارسی. چ 6. تهران: فردوس.
نغزگوی کهن، مهرداد و زهرا حکیم‌آرا. (1389). «ازبین رفتن بعضی امکانات تصریفی فعلی در زبان فارسی جدید و پیامدهای آن». پژوهش‌های زبان‌شناسی. ش 2. صص 97ـ114.
نقی‌زاده، محمود؛ عموزاده، محمد و منوچهر توانگر. (1390). «بررسی مفهوم ذهنیت در افعال وجهی در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی. س 3. ش 1. صص 20ـ1.
Amouzadeh, M. & Tavangar, M. & Sh. Shahnaseri (2012). “Subjective modality In Persian and English parallel texts”. In Subjectivity in Language and Discourse. Nicole Baumgarten, Inke Du Bois and Julian House (eds. PP. 245-266. East Sussex: Emerald Group Publishing).
Aronoff, M. (1994). Morphology by Itself. Stems andInflectionalClasses. (Linguistic. Inquiry Monograph 22.) Cambridge, M.A.: MIT Press.
Booij, G. (2005). The Grammar of Words. Oxford: Oxford University Press. Chicago Press, Chicago, IL, 81-125. Classes. Cambridge, Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology Press.
Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell. Haspelmath, Martin and Sims, Andrea.2010.Undestanding Morphology. London : Hodder Education.
Karimi, S. (2005). A Minimalist Approach to Scrambling: Evidence fromLyons. John. 1977. Semantics,Cambridge University Press.
Natel Khanlari, P. (1995). History of Persian Language Grammar. Tehran: Ferdows
Palmer, F. (1990). Grammar. Penguin Books. Published by PENGUIN. Bristol, SOM, United Kingdom.
Perlmutter, D. M. & P. M. Postal (1984). The 1-Advancement Exclusiveness Law. In D.M. Persian, Berlin/ New York: Mouton Publishers.
Perlmutter, D., & C. Rosen, Eds. (1984). Studies in Relational Grammar 2, University of Chicago Press.
Spencer, A. [1997]. Morphological Theory: An Introduction to Word Structure in Generative Grammar. Oxford & Cambridge, Blackwell.
Tavangar, M. & M. Amouzadeh (2009). “Subjective modality and tense In Persian”. Language Sciences 31:853−873.
Trask, R. L. (1993). A Dictionary of Grammatical terms in linguistics. London and New York: Routledge.
جستارهای زبانی