کارکرد نشانه ای حروف غیرعامل در فهم ساخت نحوی از دیدگاه رضی استرآبادی

نویسندگان
فرامرز میرزائی 1
محمدابراهیم خلیفه شوشتری 2
حسین احمدی آمویی 3
1 استاد زبان وادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
2 دانشیار زبان وادبیات عربی، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
3 دانشجوی دکتری زبان وادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
چکیده
«حروف غیرعامل» حروفی هستند که تاثیر اعرابی ندارد؛ به همین علّت در آموزش نحو نادیده گرفته شده­اند؛ بررسی­ها نشان می­دهد این حروف نقشی کلیدی، در شناخت ساخت نحوی و درک معنای متن دارند که می­توان آن را «کارکرد نشانه­شناختی- معنایی حروف غیرعامل» نامید. اگرچه نحوی­ها گاهی با عنوان «معانی الحروف» به آنها پرداخته­اند؛ اما بررسی سازمان یافته­ای از کارکرد نشانه ­ای آن­ها، به منظور درک ساخت نحوی وفهم دقیق معنای متن، انجام نشده است.
از نظر رضی استرآبادی، جنبه نشانه­ای- معنایی و ساختاری حروف یاد شده، جزء عمل نحوی آن­ها به ­شمار می­رود. این مقاله بر آن است که با توجه به اهمیت و گستردگی حضور این حروف در زبان عربی، با بهره­مندی از نظر رضی استرآبادی، کارکرد نشانه­ای آن­ها را در فهم ساخت نحوی نشان دهد و به این پرسش پاسخ دهد که بر اساس دیدگاه نشانه­شناسی، بارزترین کارکرد نشانه­ای این حروف، در درک ساخت نحوی و فهم متن چیست !؟ برای پاسخ به این پرسش با روش توصیفی– تحلیلی به بررسی متون مختلف و تجزیه و تحلیل دیدگاه این نحوی برجسته، پرداختیم که نتایج نشان می­دهد: حروف غیر عامل در شناخت ساخت نحوی نقش درخوری دارد وبیانگر نوعی ارتباط بین دال ومدلول در دو بخش صورت ومحتوا است وبر این اساس، مهم­ترین کارکرد نشانه­ای آن را می­توان در تمییز وتشخیص جایگاه دستوری کلمات و جملات دانست .

کلیدواژه‌ها

  • قرآن کریم.

  • ابن‌الأنباری، ابوالبرکات. (1969). البیان فی غریب إعراب القرآن. تحقیق طه عبدالحمید طه. بیروت: الهیأه العامه للکتاب.

  • ابن‌الملوح، قیس. (1310). دیوان قیس. گردآوری أبوبکر الوالبی. بمبئی: هیأه الکتّاب.

  • ابن‌عقیل، بهاءالدین عبدالله‌بن عقیل. (1364). شرح الفیه ابن‌مالک و معه کتاب منهج‌الجلیل.بتحقیق شرح ابن‌عقیل تألیف محمد محیی‌الدین عبدالحمید. ج 2. تهران: ناصرخسرو.

  • ابن‌مالک، محمدبن عبدالله. (1351). الألفیه فی النحو والصرف. قاهره: دارالکتب المصریه.

  • ابن‌هشام، عبدالله‌بن یوسف. (1985). مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب. حقّقه و علّق علیه مازن المبارک و محمد علی حمدالله. راجعه سعید الافغانی. ط 4. بیروت: دارالفکر.

  • الأسدی، الکمیت‌بن زید. )1489). دیوان الکمیت. بیروت: دارالمعرفه.

  • امروؤ‌القیس، جندح‌بن حجر‌بن الحارث الکندی. (1978). دیوان امروؤ‌القیس. بیروت: دارالمعرفه.

  • آیتی، اکرم و نجمه اکبری. (1395). «تحلیل نشانه‌ـ‌معناشناختی احساس حسادت در داستان «طلب آمرزش»، صادق هدایت». دوماهنامه جستارهای زبانی. دانشگاه تربیت مدرس. ش 2. پیاپی 30. صص 1‌ـ17.

  • برارات، عائشه. (2009). أغراض المتکلّم و دورها فی التحلیل النحوی فی شرح کافیه ابن‌حاجب الرضی‌الدین الأسترأباذی. مخطوط رساله ماحستیر. العراق: جامعه قاصدی مرباح و رقله.

  • حسن، عباس. (1428). النحو الوافی. بیروت: مکتبه المحمدیه.

  • خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمدبن عبدالرحمن. (1997). التلخیص فی علوم البلاغه. بیروت: دارالکتب العلمیه.

  • الدسوقی، محمد عرفه. (1380). حاشیه الدسوقی علی مغنی اللبیب. القاهره: مکتبه الأزهریه.

  • رضائی، غلامعباس و أمّ‌البنین قدرتی. (1389). «إلّا استثنائیه از نگاه رضی و جامی». دوفصلنامه ادب عربی. دانشگاه تهران. س 1. ش 2. صص 21ـ41.

  • رضی‌الدین استرآبادی، محمدبن حسن. (1969). شرح الرضی علی الکافیه. با حاشیه و تعلیق یوسف حسن عمر. ]بی­جا[: جامعه قاریونس.

  • رضی‌الدین استرآبادی، محمدبن حسن (1978). شرح الرضی علی الکافیه. با حاشیه و تعلیق شریف الجرجانی. انتشارات مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع).

  • زکی، محمدحسین. (1381). بررسی حروف عامل و غیرعامل در ادب عربی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادب عرب. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکزی.

  • سوسور، فردینان دو. (1392). دوره زبان­شناسی عمومی. ترجمه کوروش صفوی. تهران: هرمس.

  • سیبویه، عمروبن عثمان. (1988). الکتاب. تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون. ط 5. قاهره: مکتبه الخانجی.

  • شرتونی، رشید. (1387). مبادی العربیه فی الصرف و النحو. قم: چاپخانه قدس.

  • شعیری، حمیدرضا. (1385). تجزیه و تحلیل نشانه‌شناسی‌ـ‌‌‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.

  • شعیری، حمیدرضا (1388). «از نشانه­شناسی ساختارگرا تا نشانهـ‌معناشناسی گفتمانی». نقد ادبی. ش 8. صص 33‌ـ51.

  • عبدالعزیز علی السید، صلاح. (1986). الحروف غیر العامله و وظیفتها فی اللغه. مطبعه و مکتبه الرضا بطلخا.

  • معطوفی، اسدالله. (1376). تاریخ فرهنگ و ادب گرگان و استرآباد. گرگان: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پدیده گرگان.

  • یوسف مقابله، عمر عبدالله. (2011). الحروف غیر العامله فی القرآن الکریم: الوصف النحوی و الوظائف الدلالیه. اربد: عالم الکتب الحدیث.



  • Greimas, A.J. (1986). Essais de SémiotiquePoétiques. Paris: Larousse.

  • Hawthorn, J. (1998). A glossary of Contemporary Literary Theory, London, Arnold.5.


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 7
بهمن و اسفند 1395
صفحه 241-264