تحلیل ارتباط بینامتنی آیۀ تطهیر با عمده‌ترین آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت(ع)

نویسندگان
سید سجاد غلامی 1
کاوس روحی برندق 2
علی حاجی خانی 3
صالح حسن زاده 4
1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
4 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، تهران، ایران
چکیده
آیۀ تطهیر (احزاب/33 / 33) از مهم‌ترین ادلۀ قرآنی درخصوص فضیلت و عصمت اهل‌بیت(ع) است. مفسران و دانشمندان مذهب اهل‌بیت (ع) و اهل تسنن در طول تاریخ از جنبه­های مختلفی دربارۀ این آیه بحث و گفت­وگو کرده‌اند. یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط درون­قرآنی آیۀ تطهیر با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت(ع) است.. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و با پرداختن به قواعد روابط بینامتنی بین آیات مذکور، به تحلیل ارتباط بینامتنی آیۀ تطهیر با مهم­ترین آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) بپردازد. پس از تحلیل و ارزیابی روابط بینامتنی آیۀ تطهیر با دیگر آیات مذکور، این نتیجه به­دست آمد که مفهوم آیۀ تطهیر- که دلالت بر عصمت اهل‌بیت (ع) دارد- به شکل پنهان در دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) آمده است و به‌نوعی جزء جدانشدنی مفهوم آن آیات است. بر اساس قواعد روابط بینامتنی، این ارتباط­ها یا از نوع رابطۀ مصداقی است- که آیۀ تطهیر مصداق مشخص دیگر آیات را بیان کرده است- یا زمینه‌ساز و تمهید آیه­ای دیگر است، یا ارتباط آن سبب و مسببی و لازم و ملزومی است. این موارد و دیگر ارتباط­هایی که وجود دارد، همه بیانگر اهمیت آیۀ تطهیر در میان آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت(ع) است که به‌نوعی زیربنای اصلی و قوام­دهندۀ دیگر آیات به­شمار می­آید.

کلیدواژه‌ها

  • قرآن کریم

  • ابن­تیمیه، احمد­بن­عبدالحلیم (1406­ق). منهاجالسنه النبویه فی نقض کلام الشیعه و القدریة. تحقیق محمد رشاد سالم. ریاض: جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیة.

  • ابن­جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن­بن­على (1422­ق).زاد المسیر فى علم التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی.

  • ابن­کثیر، اسماعیل­بن­عمر (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم‏. تحقیق محمدحسین شمس­الدین‏. بیروت: ‏دارالکتب العلمیه. الطبعه الاولی.

  • ابن­منظور، محمدبن­مکرم‏ (1414ق). لسان العرب‏. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع. الطبعه الثالثه.

  • احمدی، بابک (1380). ساختار و تأویل متن. ج 5. تهران: نشر مرکز..

  • آلن، گراهام (1380). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز..

  • آلوسى، سید محمود (1415 ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏. تحقیق على عبدالبارى. بیروت: دارالکتب العلمیه. الطبعۀ الاولی.

  • بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. تهران: نهضت زنان اسلام.

  • بحرانى، سید هاشم (1416). البرهان فى تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.

  • بنیس، محمد (1979). ظاهره الشعر المعاصر فی المغرب. بیروت، دارالعوده.

  • پاکتچی، احمد (1391). تاریخ تفسیر قرآن. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).

  • ترمذی، محمد­بن­عیسی (۱۹۹۸). الجامع الکبیر. بیروت: بشّار عوّاد معروف.

  • حائرى تهرانى، میر سیدعلى (1377). مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

  • حسنی، مختار (2003). التناص فی البخاز النقدی. ﻣﺟﻠــه ﻋﻼﻣــﺎت ﻓــﻲ اﻟﻧﻘــد اﻷدﺑــﻲ. ج 13. جزء 49.

  • حسینى شیرازى، سید محمد (1424ق). تقریب­القرآن إلى الأذهان. بیروت: دارالعلوم. چ 1.

  • حلى‏، حسن بن یوسف بن على بن مطهر (علّامه حلی) (1982). نهج الحق و کشف الصدق. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.

  • داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. ج 2. تهران: مروارید.

  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. تحقیق صفوان عدنان ‏داوودى. بیروت: دارالقلم، الطبعۀ الاولی.

  • زمخشرى، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏. بیروت: دارالکتاب العربی. الطبعه الثالثة.

  • سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی (1412). فى ظلال القرآن‏. قاهره: دارالشروق‏. الطبعۀ السابعۀ عشر.

  • شیخ مفید، محمد بن نعمان (1424ق). تفسیر القرآن المجید. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. چ 1.

  • صادقى تهرانى، محمد (1365). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.

  • طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مکتبۀ النشر الإسلامی. الطبعۀ الخامسۀ.

  • طبرسى، فضل­بن­حسن (1372). ‏مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن‏. تحقیق محمدجواد بلاغى‏. تهران: ناصر خسرو. چ 3.

  • طبری، محمدبن­جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة. چ 1.

  • طوسى، محمدبن­حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. الطبعۀ الاولی.

  • طیب، سید عبدالحسین (1378).‏ اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام‏. چ 2.

  • عزام محمد (2001). النص الغالب. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.

  • فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد­بن­عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالتراث العربی.

  • فیض کاشانی، محسن (1415ق). ‏تفسیر الصافى‏. تحقیق حسین اعلمى‏. تهران: انتشارات الصدر. الطبعۀ الثانیۀ.

  • قرطبی، محمدبن­احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو. چ 1.

  • کریستوا، جولیا (1381). کلام، مکالمه و رمان. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.

  • کلینى، محمدبن­یعقوب (1429ق).‏ الکافی. قم: دارالحدیث. چ 1.

  • نامور مطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت نظریه­ها و کاربردها. تهران: سخن.

  • هاشمی، محمدبن­سعد (1413ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر. چ 1.


 The Holy Quran.



  • Ahmadi, B. (2001). Structure and Text Interpretation. Vol. 5. Tehran: Markaz [In Persian].

  • Alen, G. (2001). Intertextuality. Translated by: Payam Yazdanjoo. Tehran: Markaz [In Persian].

  • Alousi, S. M. (1998). Ruh al- Mani fi Tafsir al-Kuran al-Azim. Reseacher: Ali Abdulbari Atyah. Beirut: Dar al-Ketab al-Elmiyah. Al-Tabata al-ula [In Arabic].

  • Azam Mohammad (2001). Al-Nas al-Qaeb. Damascus: Etehad al-Ketab al-Arab [In Arabic].

  • Bahrani, S. H. (2000). Al- Burhan fi Tafsir Al-Quran. Tehran: Be’sat Foundation [In Arabic].   

  • Banoo Isfahani, Seyedeh Nusrat Amin (1982). Sufism in the Interpretation of Quran. Tehran: Islamic women's movement [In Arabic].

  • Benis, M. (1979). Zaherah al-Sher al-Moaser fi al-Maqreb. Beirut: Daruludah [In Arabic].

  • Dad, Sima (2004). Dictionary of Literary Terms. Vol.1. Tehran: Morvarid [In Persian]. 

  • Fakhr al-Din Razi, Abu abdullah Mohammad ibn Omar (2013). Mafatih al-Qayb. Beirut: Dar al-Turab al-Arabi [In Arabic].

  • Feiz Kashani, M. (1999). Tafsir al-Safi. Hussein A’lami. Tehran: Al-Sadr. Al-Tabata al-Saniyah [In Arabic].

  • Haeri Tehrani, Mir Seyed Ali (1998). Moqataniyat al-Der va Multaqatat al-Samar. Tehran: Dar al-Kutub Al-Islamiyah [In Arabic].

  • Hashemi, Mohammad ibn Saad (1997). Al-Tabaqat AlKubra. Beirut: Dar al-Sader  [In Arabic].

  • Helli, Hasan ibn Yusuf ibn Ali ibn Motahar (Alamah Heli) (1982). Nahj al-haq va Kashf al-Sedq. Beirut: Darulketab al-Lebanani [In Arabic].

  • Hosseini Shirazi, S. M. (2007). Taqrib al-Kuran ela al-Azhan. Beirut: Darulolom [In Arabic].

  • Ibn Jozi, Abu Faraj Abdulrahman ibn Ali (2006). Zad al-Masir fi Elm al-Tafsir. Beirut: Dar al-Ketab al-Arabiyah [In Arabic].

  • Ibn Kasir, Ismael ibn Omar (2003). Tafsir al-Kuran al-Azim. Researcher: Mohammad Hussein Shamsuldin. Beirut: Dar al-Ketab al-Elmiyah. Al-Tabata al-ula [In Arabic].

  • Ibn Manzour, Mohammad ibn Karam (1997). Lesan al-Arab. Beirut: Dar al-Fekr Leltabat va al-Nashr va al-Touzyah. Al-Tabatah al-Salesat [In Arabic].

  • Ibn Tiamyeh, Ahmad Ibn Abd Al-Halim (1984). Menhaj al-Sonat al-Nabaviyah fi Naghz Kalam al-Shia va al-Ghadria. Researcher: Mohammad Rashad Salem. Riyadh: Jameat AL-lamam MOhammad Ibn Sa'd al-Islamiyah [In Arabic].

  • Koleini, Mohammad ibn Yaqub (2013). Al-Kafi. Qom: Dar al-Hadith  [In Arabic].

  • Kristeva, J. (2002). Word, Conversation and Novel. Tehran: Markaz [In Arabic].   

  • Namvar Motlaq, B. (2011). An Introduction to Intertexuality:Theories and Applications. Tehran: Sokhan [In Arabic].

  • Pakatchi, A. (2012). History of Quran Interpretation. Tehran: Publication of Imam Sadiq University [In Persian].

  •  Qertabi, Mohammad ibn Ahmad (1985). Al-Jameh al-Ahkam al-Quran. Tehran: Nasir Khosro [In Arabic].

  • Raqib Isfahani, Hussein ibn Mohammad (1996). Mofradat Alfaz al-Quran. Safvan Adnan Davoodi. Beirut: Dar al-Qalam, Al-Tabata al-ula [In Arabic].

  • Sadeqi Tehrani, M. (1986). Al-Forqan fi Tafsir al-Quran belkuran. Qom: Islamic Culture Publishing [In Arabic].

  • Seyed ibn Qotb ibn Ebrahim Shazli (2006). Fi Zalal al-Quran. Cairo: Dar al-Shorugh. Al-Tabata al-sabea Ashar [In Arabc].

  • Sheikh Mofid, Mohammad ibn Naman (2007). Tafsir al-Quran al-Majid. Qom: Islamic Propagation Office [In Arabc].

  • Tabari, Mohammad ibn Jarir (1998). Jame’ al-Bayan fi Tafsir al-Quran. Beirut: Dar al-Marefa [In Arabic].

  • Tabarsi, Fazl ibn Hasan (1993). Majmabayan fi Tafsir al-Kuran. Mohammad Javad Balaqi. Tehran: Nasir Khosro [In Arabic].

  • Tabatabai, M. H. (1993). Al-Mizan fi Tafsir al-Kuran. Qom: Maktabah al-Nashr al-Islamiyah. Al-Tabata al- Khamesah [In Arabic].

  • Tarmazi, Mohammad ibn Isa (1998). Al-Jameh al-Kabir. Beirut: Bashar Uvad Maruf [In Arabic].

  • Tayeb, Seyed Abdullhussein (1999). Al-Tayeb al-Bayan fi Tafsir al-Kuran. Tehran: Islamic Publication [In Arabic].

  • Tusi, Mohammad ibn Hasan (Unknown). Al-Tabiyan fi Tafsir al-Kuran. Beirut: Dar Ehya al-Tarat al-Arabi. Al-Tabata al-Ula [In Arabic].


Zameshkhari, M. (2000). Al-Kashf an Haqayeq Ghavames Al-Tanzil. Beirut: Darulketab al-Arabi, Al-Tabata al-Salesa [In Arabic].

جستارهای زبانی
دوره 8، شماره 5
آذر و دی 1396
صفحه 27-52