1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
3
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
معیارسازی زبان از دو شکل کلّی پیروی می‌کند؛ گاهی زبانی بدون دخالت مستقیم زبانی و تحت تأثیر عوامل گوناگون فرهنگی، سیاسی و اجتماعی معیار می‌شود و پایگاه معیاری خود را حفظ می‌کند و گاه این روند با نوعی برنامه‌ریزی و تدابیر ازپیش‌اندیشیده همراه است. معمولاً این دو شکل در روندهای معیارسازی زبان‌ها با هم در کارند و از‌این‌رو، این دو شکل را نه انواع معیارسازی که وجه‌های مختلف آن می‌نامیم. در این مقاله با مقایسۀ معیارسازی زبان فارسی در دوره‌های پیش و پس از مشروطه می‌کوشیم جنبه‌های مختلف معیارسازی برنامه‌ریزی‌شده در دورۀ معاصر را تبیین کنیم. هدف اصلی، روشن شدن جنبه‌های آگاهانه معیارسازی زبان فارسی در دورۀ معاصر در پرتو مقایسۀ آن با دورۀ پیش از مشروطه و فراهم کردن زمینۀ نقد برنامه‌ریزی برای معیارسازی زبان در دورۀ معاصر است. مقایسۀ این دو دوره با مروری بر زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر زبان همراه است و بر بنیاد دیدگاه هاگن دربارۀ مراحل معیارسازی صورت پذیرفته است. معیارسازی در دورۀ پیش از مشروطه گرچه گاه با برنامه‌ریزی‌هایی همراه است و برخی فعالیت‌های معیارسازی پشتوانه‌ای از بصیرت زبانی، اجتماعی و فرهنگی دارد، در مجموع نوعی معیارسازی طبیعی به شمار می‌رود؛ بدین معنا که وجه برنامه‌ریزی‌شده معیارسازی بر آن حاکم نیست. دورۀ پس از مشروطه، دورۀ معیارسازی برنامه‌ریزی شده است؛ هرچند برخی فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده در این زمینه با توفیق همراه نیست و درمقابل، برخی روندهای طبیعی زبان فارسی را در پایگاه معیار حفظ می‌کند. این مقاله در بررسی خود دیدگاهی کلان برگزیده است و بر بنیاد نظریه‌های «زبان‌شناسی اجتماعی» و «جامعه‌شناسی زبان» استوار است.
بدره‌ای، فریدون (1355). گزارشی درباره فرهنگستان ایران. تهران: فرهنگستان زبان ایران.
سارلی، ناصرقلی (1387). زبان فارسی معیار. تهران: هرمس.
صادقی، رضا (1372). «تجربه‌های زبان فارسی در علم». مجموعه‌مقالات سمینار زبان فارسی و زبانعلم. زیر نظر علی کافی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. صص 72-129.
صادقی، علی‌اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
فرای، ریچارد (1358). عصر زرّین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجب‌نیا. تهران: سروش.
فرای، ریچارد (1379). تاریخ ایران:از ظهور اسلام تا آمدن دولت سلجوقیان. ج 4. چ 3. تهران: امیرکبیر.
فروغی، محمدعلی (1354). پیام من به فرهنگستان. چ 3. تهران: پیام.
کافی، علی (1375). «بررسی واژه‌های فرهنگستان اول». درباره زبان فارسی. زیر نظر نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. صص 356-377.
لازار، ژیلبر (1379). «ظهور زبان فارسی نوین». تاریخ ایران: از ظهور اسلام تا آمدن دولت سلجوقیان. گردآوردۀ ر. ن. فرای، ج 4. چ 3. تهران: امیرکبیر.
مدرسی، یحیی (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ناتل خانلری، پرویز (1377). تاریخ زبان فارسی. 3 ج. چ 6. تهران: فردوس.
نجفی، ابوالحسن (1376). غلط ننویسیم. چ 8. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نقوی، شهریار (1341). فرهنگ‌نویسی در هند و پاکستان. تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
Arianpour, Y.(1993). From Saba to Nima. 2 Vols. 5th edition. Tehran: Zavvar [In Persian].
Badrei, F. (1976). A Report about Iranian Academy. Tehran: Publication of Iranian Academy [In Persian].
Daoust, D. (1997). “Language Planning and Language Reform”. Handbook of Sociolinguistics. ed. by F. Culmas. Oxford: Blackwell.
Ejlali, P. (2014). “Globalization and Persian Language: Some Consideration about National Language Planning”. Iranian Journal of Social Studies. Vol.8, No.3, Autmn, Pp. 6-27 [In Persian].
Esmaeli, A. (2016). “Non-standard Patterns in Persian Business Correspondence”. Language Related Research. Vol.6, No.7 (Tome 28), Pp.1-32[In Persian].
Fasold, R. (1984). The Sociolinguistics of Society. Oxford: Ferguson, C.A. (1968). "Language Development". Reprinted in SociolinguisticPerspectives. Ed by Thom Heubner, Oxford. Oxford University Press. 1996.
Ferguson, C.A. (1987). “Conventional Conventionalization:Planned Change in Lanaguage”. Reprinted in Sociolinguistic Perspectives. Ed by Thom Heubner. Oxford, Oxford University Press. 1996, Blackwell.
Foroughi, M.A. (1975). My Message to the Academy. 3th edition. Tehran: Payam [In Persian].
Frye, R. N. (1979). The Golden Age of Persian. Translated by M. Rajabnia. Tehran: Soroush [In Persian].
Frye, R. N. (2000). The Cambridge History of Iran, Vol.4: From the Arab Invasion to the Saljuqs.Translated by H. Anoushe. Third edition. Tehran: Amirkabir [In Persian].
Haugen, E. (1966). “Dialect, Language, Nation”. Reprited under title of “Language Standardization”. Sociolinguistics: A Reader and Coursebook. Ed by N.Coupland and A. Jaworski, Macmillan Press. 1997.
Kafi, A. (1996).’ A survey on the Words Coined by Iranian Academy’. On Persian Language. Ed. By N. Pourjavadi. Tehran: Center for the Academic Publications,Pp. 356-377 [In Persian].
Khanlari, P. N. (1998). History of Persian Language. 3 Vols. 6th edition. Tehran: Ferdows [In Persian].
Lazard, G. (2000). “Genesis of Modern Persian Language’. The Cambridge History of Iran, Vol.4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Ed. By R.N. Frye. Translated by H. Anoushe. Third edition. Tehran: Amirkabir[In Persian].
Modaresi, Y. (1989). Introduction to Sociology of Language. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies [In Persian].
Naghavi, Sh. (1962). Persian Lexicography in India and Pakistan. Tehran: Publication of Ministry of Culture [In Persian].
Najafi, A. (1997). Let’s Don’t Write Common Mistakes. 8th edition. Tehran: Center for the Academic Publications [In Persian].
Nikoubakht, N. (2014). Correctness Rules in Persian Standard Language. 4th edition. Tehran: Cheshmeh Publications [In Persian].
Sadeghi, A. A. (1978). Making of Persian Language. Tehran: Iranian Open University [In Persian].
Sadeghi, R. (1993). ‘Experiences of Persian Language in Science’. Papers of Seminar on Persian Language and Language of Science. Ed. By Ali Kafi. Tehran: Center for the Academic Publications. pp. 72-129 [In Persian].
Sarli, N. G. (2008). Persian Standard Language. Tehran: Hermes [In Persian].
Weinreich, U. (1968). "Is Structural Dialectology Possible?" Readings in the Sociologyof Language. Ed by J.A. Fishman, The Hague, Mouton
جستارهای زبانی