1
استادیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
2
استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده الهیات و ادیان، تهران، ایران
چکیده
گفتمان قرآن گفتمانی چندلایه است. با بهرهگیری از روشهای مطالعۀ معنا، فرایندهای ارزشی معنا و جنبۀ کاربردی و تأثیری متن را تا حدودی می‌توان روشن کرد و از این میان، روش تحلیل نشانهمعناشناسی گفتمان، با بازخوانی نظامهای سیال متن ضمن روساخت قالببندیشده، چگونگی کارکرد، تولید و دریافت معنا را در نظامهای گفتمانی تبیین میکند. این جستار با بهره از الگوی تنشی تحلیل به مطالعۀ شصت آیۀ نخست سورۀ شعراء میپردازد که جهت الگودهی و آرامشدادن به پیامبر اکرم(ص)، گفتمان تبلیغی حضرت موسی(ع) را روایت میکند. فضای تنشی حاکم بر گفتمان آیات در عین دربرگرفتن نظامهای گفتمانی مختلف با نوسان مرزهای معنایی، فرایند سیال معنا را در تعامل دو بُعد عاطفی و شناختی شکل می‌دهد. گفتمان آیات تعاملی است و متأثر از حضور حسی ادراکی و شَوِشِی ر شرایطی ناپایدار و غیرمنتظره قرار دارد؛ به طوریکه در کشمکش طرفهای گفتوگو با اتصال و انفصال در فضای گفتهپردازی و نیز با رخداد زیباییشناختی اعجاز، گفتمان به سمت مرکز عملیات گفتهپردازی - که در اینجا «ربوبیت» است- سوگیری میکند تا فراتر از نقطۀ توانش و کنش تبلیغی در ابعاد زیباییشناختی، نتیجۀ نهایی رقم بخورد.
احمدی، بابک (1388). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
آیتی، اکرم (1392) «بررسی نشانه – معناشناسی گفتمان در شعر «پی دارو چوپان» نیما یوشیج». جستارهای ادبی. ش180. صص 105-124.
بابک معین، مرتضی (1383). «سیر زایشی معنا». مقالات اولین هماندیشی نشانه-شناسی هنر. چ 1. تهران: فرهنگستان هنر.
پاکتچی، احمد و همکاران (1394).«تحلیل فرایندهای گفتمانی در سوره «قارعه»، با تکیه بر نشانهشناسی تنشی». جستارهای زبانی. دورۀ 6. ش4 (پیاپی25). صص 39-68.
ترابی احمد (1389). «ربوبیت و تربیت». پژوهش‌های قرآن. س 16. ش61. صص 4-21.
حسنزاده میرعلی، عبدالله و ابراهیم کنعانی (1390). «بررسی الگوی نشانهمعناشناسی گفتمانی در شعر قیصرامینپور». پژوهشنامةزبان و ادب فارسی. س5. ش 2. صص 115-136.
حق‌بین، فریده و فهیمه بیدادیان قمی (1392). «بررسی نشانه-معناشناسی آیات مربوط به قیامت و معاد از سوۀ قیامت بر پایۀ مطالعات نشانهشناختی گریماس». زبانشناخت. س4. ش2. صص 51-74.
خراسانی، فهیمه (1389). بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایۀ نظریۀ نشانهـمعناشناسی روایی گرمس. پایاننامۀ کارشناسیارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکدۀ علوم انسانی.
خرسندی سرتیشنیزی، سعید (1379). استدلال و احتجاج در قرآن. تهران: نشر آصف.
خلفالله، محمداحمد (1972). الفن القصصی فی القرآن الکریم. مکتبه الانجلو المصریه.
داودی مقدم، فریده (1392) . «بازنمایی انسجام در داستان حضرت ابراهیم(ع) بر اساس تحلیل نشانه معناشناسی گفتمانی». هفتمینهمایشپژوهشهایزبانوادبیاتفارسی. .صص760-772.
داودی مقدم، فریده (1393). «تحلیل نشانهمعناشناسی گفتمان در قصۀ یوسف (ع)». آموزه‌های قرآنی دانشگاه علوم اسلامی رضوی. ش 20. صص 175-.
داودی مقدم، فریده (1393). «تحلیل ادبی زبانی داستان قرآنی موسی)ع( و خضر از منظر نظامهای گفتمانی». پژوهش‌های ادبی – قرآنی. س 2. ش 3. صص 158- 164.
سعادات مصطفوی و همکاران (1392). «کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی، نشانهشناسی فرایندهای گفتمانی «کرامت» در قرآن با تکیه‌بر الگوی تنشی». پژوهشنامۀتفسیروزبان، ش2.صص24- 42.
شریفی، حدیث و فواد نجمالدین (1393).«تحلیل نشانهشناختی گفتمانی سورۀ الرحمن». پژوهشنامۀ تفسیر و ز بان قرآن. ش 5. صص47-72.
مجد فقیهی، محمدعلی و روحالله دهقانی (1394).«بررسی تفسیری تکرار قصۀ حضرت موسی(ع) در قرآن». فصلنامۀ مطالعات تفسیری. س 6. ش 22. صص 7-24.
محمدی، محمدهادی و علی عباسی (1381). صمد: ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتبالاسلامیه.
میر، مستنصر و حسین عبدالرئوف (1390). مطالعۀ قرآنی به‌منزلۀ اثر ادبی. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر .
یاسوف، أحمد (2006). دراسات فنیه فی القرآن الکریم. سوریه: دارالمکتبی.
Ahmadi, B. (2009). Structure and Text Interpretation. Tehran: Markaz [In Persian].
Ayati, A. (2013). “Semiotic analysis of discourse in Nima Youshij's poem ‘Pey dar-o cho”. Literary queries. No. 180, Pp.105-124 [In Persian].
Babak Moein, M. (2004). Generative itinerary of Signification. Proceeding of First Symposium of the Semiotics of art. 1st edition. Tehran: Academy of Art [In Persian].
Courtés, J. (1991). Analayse Sémiotique du Discourse. De L'Enoncé a l'Enonciation. Paris: Hachette.
Davoudi Moghadam, F. (2013). “The representation of consistency in the story of Prophet Ibrahim (AS) based on semiotics of discourse”. The 7th Conference on Persian Language and Literature. Pp. 760-772 [In Persian].
Davoudi Moghadam, F. (2014). “Literary-linguistic analysis of the Qur'anic story of Moses and Khizr from the viewpoint of discourse systems”. Literary and Qur'anic Studies, 2nd Year, No. 3. Pp. 158-164 [In Persian].
Davoudi Moghadam, F. (2014). “Analysis of Semiotics Discourse in the story of Prophet Joseph (AS)”. Quranic teachings, Razavi Islamic University. No. 20. P. 175 [In Persian].
Fazlullah, M. H. (2010), Conversation and Understanding in the Holy Quran. Translated by Seyed Hussein Mirdamadi, 2th edition. Tehran: Hermes [In Persian].
Fonanille, J. (1998). Sémiotique Du Discourse. Limoges. PULIM.
Gahramani, M. (2013). The Translation and Critical Discourse Analysis: Semiotic Approach. Tehran: Moaelf [In Persian].
Haghbin, F. & F. Bidadian Qomi (2013).“Semiotic study of the Verses Qīyāmat and Ma’ādin Surah Qīyāmat; Based on Greimas Semiotic Studies”. Language Studies. 4th yeqr, No. 2, Pp. 51-74 [In Persian].
Hassan-Zadeh Mir A.; A. & I. Kanaani (2011). Study of semiotics of discourse ‘s patterns in Gheisar-e- Amin Pour poem". Persian Language and Literature Research Center. 5th Year, No. 2.Pp. 115-136 [In Persian].
Khalifa Allah, M. A. (1972). Art in the Holy Quran. Anglo-Egyptian Library [In Persian].
Khorasani, F. (2010). A Study on the Stylistic Structure of Siavash Story based on Sign-Semantics Theory of Greimas. M.A Thesis in Persian Language and Literature. Tarbiat Modares University. Faculty of Humanities. Tehran [In Persian].
Khorsandi Sartishenizi, S. (2000). Argument and reasoning in the Quran. Tehran: Nashr Asif [In Persian].
Majd Faghihi, M. A. & R. Dehghani (1394). “A comparative study on the frequency of Musa`s story in Quran”. Journal of the Holy Quran and Islamic Texts. Year 6th .No. 22. Pp. 7-24 [In Persian].
Makarem Shirazi, N. (1995). Tafsir Nemooneh. Tehran: Dar al-Kotob al-islamiyah, Islamic Republic of Iran [In Persian].
Mir, M. & H. Abdul Rauf (2011). Qur'anic study of literary work. Translated by Abolfazl Hariri. Tehran: Niloufar [In Persian].
Mohammadi, M. H. & A. Abbasi (2002). Samad:The Structure of a Myth. Tehran: Chista [In Persian].
Pakatchi, A. et al. (2015). “Tensive semiotics of discourse in Surat Al-Qāriah; a new approach in semiotics of the Quranic discourse”, Language Related Research. 6th period, No.4, (25th period) Pp. 39-68 [In Persian].
Saadat Mostafavi et al. (2013). “Tensive Semiotics of "Kiramat" (dignity) in the Quranic discourse”. Journal of Qur'anic Interpretation and language. 1st Period, No.2. Pp. 24- 42 [In Persian].
Shairi, H. R. (2007). “A survey of variety of discourse systems from semiotic point of view”. 7th Iranian Linguistics Conference. Tehran: Allameh Tabataba'i University [In Persian].
Shairi, H. R. (2002). The foundations of Modern Semantics. Tehran: SAMT [In Persian].
Shairi, H. R. (2006). Semiotic Analysis of Discourse. Tehran: SAMT.[In Persian].
Shairi, H. R. (2008). “Methods of exploratory and discursive studies in semiotics”. Proceeding of first symposium of the Semiotics of Art. 1st edition. Tehran: Academy of Art [In Persian].
Shairi, H. R. (2009). “From structuralism semiology to semiotics of discourse”. Literary criticism. Year 2, No.3, Pp. 33-51[In Persian].
Shairi, H. R. (2013). “Semiotic analysis of Baran poem”. Literary Studies. No.25. Pp.59-89 [In Persian].
Shairi, H. R. (2016). Semiotics of Literature. Tehran: Tarbiat Modares University Press [In Persian].
Sharifi, H. & F. Najm al-Din (2014). “A Semiotic analysis of the discourse of Sora Al-Rahman”. Journal of Qur'anic Interpretation and language. No. 5, Pp. 47-727 [In Persian].
Tabatabaei, S. M. H. (1996). Al-Mīzān fī tafsīr al-Qur'ān. Qom: The Islamic Bookstore of Qom Scientific Foundation. 5th edition [In Arabic].
Torabi, A. (2010). “Loyalty and Education”. Quranic Research. 16th Year. No.61,Pp. 4-21[In Persian].
Yusef, A. (2006). Artistic Studies in the Holy Qur'an. Syria: Dar al-Maktabi [In Arabic].
جستارهای زبانی