استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه زابل، سیستان و بلوچستان، ایران
چکیده
با توجه به تفاوت دو گفتمان شریعتمحور و طریقتمحور در روزگار حلاج، پژوهش حاضر در تلاش است تا با تکیهبر روش توصیفی- تحلیلی، به تحلیل گفتمان انتقادی ناظر بر مکتوبات فارسی و عربی حلاج بر مبنای الگوی لاکلائو و موف بپردازد. هدف اصلی این پژوهش معرفی گفتمان حلاج بهعنوان نماینده یک گفتمان برخاسته از قشر اجتماعی عرفاست. پژوهش بر پایه این پرسش شکل گرفته که چه گفتمانهایی در پسِ آثار حلاج نهفته است و نزاع این گفتمانها بر سر تعریف چه دالهایی است؟ بررسی‌ها نشان میدهد که در مقابل گفتمان شریعتمحور آن دوره، گفتمان طریقتمحور حلاج درصدد برمیآید تا با انتساب مدلولهایی تازه به دال شناور «انسان» و «شیطان»، به ساختشکنی از سلطه آنها و درنتیجه کل گفتمان مزبور بپردازد. حلاج برای نشاندادن اتحاد انسان با خداوند، با بیان عبارت معروف «أنا الحق» به ساختشکنی دال مرکزی گفتمانِ شریعتمحور نیز پرداخت و در نظام معنایی خود این مدلول را جایگزین «أنا العبد» گفتمان متشرعان کرد. او از طریق ساختشکنی احکام شریعت اسلام و افشای اسرار الهی سعی کرد گفتمان شریعتمحور را به حاشیه براند و گفتمان خود را در مقامی بالاتر بنشاند و برجسته کند.
ابراهیمی دینانی، آرزو و یدالله جلالی پندری (1389). «زبان رمز در آثار حلّاج». مطالعات عرفانی. ش 11. صص 5-44.
ابراهیمی دینانی، آرزو و دیگران (1394). «تحلیل انتقادی روایت زندگی و مرگ حلّاج در گفتمان انقلابی/ چپ». ادبیات عرفانی. ش 12. صص 7-43.
اقبالی، عباس ( 1385). «من منصوری در «انا الحق» حسین بن منصور حلّاج» .مطالعات عرفانی. ش 4. صص 19- 36.
بوتبی، ریچارد (1384). فروید در مقام فیلسوف. ترجمه سهیل سمی. تهران: ققنوس.
پردل، مجتبی (1390). بررسی منتخبی از غزلیات حافظ براساس نظریه گفتمان لاکلائو و موف. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. استاد راهنما سهیلا شریفی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
پورنامداریان، تقی (1380 ). در سایه آفتاب. چ 1. تهران: سخن.
تاجیک، محمدرضا (1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
حسینی کازرونی، سید احمد و نعیمه متوسلی (1390). «حلّاج و شیطان (بررسی دیدگاههای حلّاج و پیروان او نسبت به شیطان در اشاعۀ این اندیشه)». زبان و ادب فارسی. دوره 3. ش 9. صص 77-91.
حلّاج، حسینبنمنصور (1379). مجموعه آثار حلّاج: طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجربیات عرفانی و اشعار. به کوشش قاسم میرآخوری. تهران: یادآوران.
خلجی، عباس (1386). ناسازه‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌طلبی. دانشگاه تهران: پایان‌نامه دکتری علوم سیاسی.
زرینکوب، عبدالحسین (1362). ارزش میراث صوفیه. چ 5. تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین (1383). شعله طور. چ 3. تهران: سخن.
زمانی، علی (1383). «حلّاج، القاب و اتهامات». پیک نور علوم انسانی. دورۀ 2 . ش 2. صص 26-32.
سلطانی، علیاصغر (1383 ). قدرت، گفتمان و زبان. چ 2. تهران: نشر نی.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1355). تذکرۀالاولیا. تصحیح محمد استعلامی . چ 2. تهران: زوار.
فرضی، سارا و مهدی زرقانی (1388 ). «تحلیل انقلاب روحی سنایی براساس نظریه ژک لکان». جستارهای ادبی. ش 166. صص 87-109.
قشیری، ابوالقاسم (1345 ). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیعالزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
کسرایی، محمد سالار و علی پوزش‌شیرازی (1388). «نظریه لاکلائو و موف ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی». فصلنامه سیاست. دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دوره 39. ش 3. صص 339-360.
ماسینیون، لویی (1362 ). مصائب حلّاج. ترجمه سید ضیاءالدین دهشیری. تهران: بنیاد علوم اسلامی.
ماسینیون، لویی و کراوس پل (1373). اخبار حلّاج. ترجمه سید حمید طبیبیان. تهران: اطلاعات.
موللی، کرامت (1387 ). مبانی روان کاوی فروید-لکان. چ 4. تهران: نشر نی.
هومر، شون (1388). ژاک لاکان. ترجمۀ محمدعلی جعفری و سید ابراهیم طاهانی. تهران: ققنوس.
Abrams, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms.7th edition. Boston: Heinle Publication.
Aghagolzadeh, F. & T. Taremi (2016 ). “Linguistic analysis of the rival discourses in the educational scholarships documents : Fairclough’s critical discourse analysis approach”. Language Related Research. Vol. 7, No. 6 (Tome 34). Pp 391- 414. [In Persian].
Arnald, R. (1990). Hallaj’s Religion. Translated by Abdul al-Hussein Meikadeh. 2th Edition. Tehran: Jami. [In Persian].
Attar, F. (1355). Taḏkerat al-Olia. Corrected by Mohammad Estelami. 2th edition. Tehran: Zavar. [In Persian].
Boutebi, R. (2005). Freud as a Philosopher. Translated by Soheil Somi. Tehran: Qoqnous. [In Persian].
Brown, G. & G. Yule (1989). Discourse Analysic. Combridge: Cambridge University Press.
Chandler, D. (2007). Principles of Semiotics. Translated by: Mehdi Parsa (vol. 1). Tehran: Sure Mehr. [In Persian].
Ebrahimi Dinani, A. (2015 ). “Critical analysis of narrative of Hallaj's life and death in the discourse of revolutionary / left”. Mystical Literature. 12. Pp7-43.[In Persian].
Eghbali, A. (2006). "I” of Mansour in the phrase “Ana al-Haqq" related by Hussein ibn Mansur Hallaj." Mystical Studies, 4.Pp. 19- 36. [In Persian].
Farzi, S. & M. Zarghan (2009). “An analysis of spiritual revolution of Sanai based on Jacques Lacan's theory”. Literary Notes, 166. Pp. 87-109. [In Persian].
Gee, J. P. (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method. New York: Routledge.
Ibrahimi Dinan, A. & Y. Jalali Pender (2010). “Works of Hallaj”Mystical studies. 11. Pp. 5-44. [In Persian].
Hallaj, Hussein ibn Mansur (2000). Works of Hallaj: Tawasin, Book of Narratives, Quran’s Interpretations, Book of Words, Mystical Experiences and Poems. Compiled by Qasim Mir Akhoundi. Tehran: Yadavaran. [In Persian].
Homer, S. (2009). Jacques Lacan. Translated by Mohammad Ali Jafari and Seyed Ebrahim Tahani. Tehran: Ghoghnous. [In Persian].
Hosseini Kazerouni, A. & N. Motavaseli (2011). “Hallaj and the Devil (Analysis of the viewpoints of Hallaj and his followers about devil in propagation of this idea)”. Persian Language and Literature. 9 (3). Pp. 77-91. [In Persian].
Jaworski, A. & N. Coupland (1999) The Discourse Reader. London: Routledge.
Kasraei, M.S. & A. Pouzesh Shirazi (2009). “The theory of Laclau and Mouffe as an efficient means for understanding and explaining political phenomena”. Politics Quarterly. Faculty of Law and Political Science, 39 (3).Pp. 339-360. [In Persian].
Khalaji, A. (2007). Theoretical Paradoxes and Political Failure of the Reformist Discourse. PhD Dissertation in Political Science : Tehran University. [In Persian].
Laclau, E & C. Mouffe (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
Massignon, L. (1983). The Passion of Hallaj. Translated by Seyed Zia-al-din Dehshiri. Tehran: Islamic Science Foundation. [In Persian].
Massignon, L. & P. Kraus (1994). Akhbar al-Hallaj. Translated by: Seyed Hamid Tabibian. Tehran: Etela’at. [In Persian].
Pournamdarian, T. (2001). In the Shadow of the Sun. 1th Edition. Tehran: Sokhan. [In Persian].
Pordel, M. (2011). A Selection of Hafez’s Lyric Poems Based on the Theory of Laclau and Mouffe. M.A Thesis. Supervised by Soheila Sharif. Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian].
Qusheiri, A. (1965). Qusheiri’s Treatise. Translated by: Abul Ali Hassan Ibn Ahmad Osmani. Corrected by Badi'ozaman Foruzanfar. Tehran, Scientific and Cultural Organization. [In Persian].
Slembrouck, S. (2001). What is Meant by Discourse Analysis?. Belgium: University of Ghent.
Soltani, A. (2004). Power, Discourse and Language.2th edition. Tehran: Ney. [In Persian].
Tajik, M.R. (2004). Discourse, Anti-discourse and Policies. Tehran: Institute for Humanities Research and Development. [In Persian].
Zamani, A. (2004). “Hallaj, epithets and accusations.” Peyk-e Nour of Humanities. 2 (2). Pp. 26-32. [In Persian].
Zarrinkoub, A. (1983). The value of Sufism Heritage. 5th Edition. Tehran: Amir Kabir.
Zarrinkoub, A. (2004). Blaze of Tur. 3th edition. Tehran: Sokhan. [In Persian].
جستارهای زبانی