پدیدۀ اجبار و رویکرد نظری دستور ساخت‌محور نسبت به آن

نویسندگان
سلیمان قادری 1
عادل رفیعی 2
1 دانشجوی دکترای زبانشناسی همگانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 استادیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
بحث دربارۀ پدیدۀ اجبار در زبان‌شناسی سابقه‌ای طولانی داشته و کارکرد این پدیده به شیوه‌های متفاوتی تفسیر شده است. نگارندگان این مقاله در پی آن‌اند تا دیدگاه نظریه‌پردازانِ گذشته را دربارۀ ماهیت اجبار معرفی کنند و سپس این پدیده را در برخی از داده‌های صرفی و نحوی زبان فارسی روزمره، عمدتاً تحت رویکرد رده‌شناختی پیشنهادی اودرینگ و بوی (2016)، تحلیل کنند. در این رویکرد سه کارکردِ اجبار تبیین می‌شود: انتخاب، اغنا و ابطال. براساس تحلیل داده‌ها می‌توان این سه کارکرد را، برمبنای میزان تأثیر ساخت‌های پیچیدۀ نحوی یا صرفی بر معنی یا مقولۀ واژۀ یکپارچه‌شده در آن ساخت‌ها، در یک رده قرار داد، به‌طوری‌که در آن رده اصطلاح‌های ساختی شدیدترین نوع اجبار به‌واسطۀ ابطال باشند. مطالعۀ حاضر، ضمن اثبات کارایی رویکرد مذکور در تحلیل داده‌های زبان فارسی، نشان می‌دهد پدیدۀ اجبار می‌تواند شاهدی بر لزوم قائل‌شدن به مفهوم ساخت و به تبع آن حمایت از دستور ساخت‌محور باشد. این مطالعه همچنین با بهره‌گیری از پدیدۀ اجبار، در کنار مفهوم ساخت، توجیهی تازه برای ساخت واژه‌های موجود ارائه می‌دهد؛ ساخت‌هایی بر پایۀ واژه‌های ممکن و مصادری که جعلی خوانده می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

  • چارچوب صرف ساخت‌محور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشکده زبان‌های خارجی: دانشگاه اصفهان.

  • رفیعی، عادل (1380). فرضیه افزایش و کاهش معنایی در همنشینی واژه‌های زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

  • رفیعی، عادل (1391). «صرف ساخت‌محور: شواهدی از فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی». مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

  • رفیعی، عادل و سارا ترابی (1393). «وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی». علم زبان. د 2، ش 3. صص 49-64.

  • سلندری رابری، مرادعلی و همکاران (1395). «تکرار به‌مثابۀ دوگان‌سازی صرفی: شواهدی از زبان فارسی». دوماهنامه جستارهای زبانی. د 7. ش 5 (پیایی 33). آذر و دی. صص 91-118.

  • عباسی، زهرا (1396). «تحلیل واژه‌های غیربسیط فارسی در صرف واژگانی و صرف ساختی». دوماهنامه جستارهای زبانی. د 8. ش 3 (پیاپی 38). مرداد و شهریور. صص 67-93.

  • صفوی، کورش (1390). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ چهارم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

  • محمدی، عباسقلی و همکاران (1390). «توان‌های بالقوه و بالفعل زبان فارسی در واژه‌سازی». نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان). دورۀ جدید. ش 30 (پیاپی27). زمستان. صص 281-299.

    • Abbasi, Z. (forthcoming). “An analysis of complex words in lexical morphology and construction morphology”. Language Related Research. [In Persian].

    • Aït-Kaci, H. (1984). A Lattice-Theoretic Approach to Computation Based on a Calculus of Partially Ordered Type Structures. Philadelphia. PA: University of Pennsylvania Dissertation.

    • Audring, J. & G. Booij (2016). “Cooperation and coercion”. Linguistics. Vol. 54(4).Pp. 617-637. Retrieved 18 Nov. 2017, from World Wide Web: doi:10.1515/ling-2016-0012.

    • Boas, H. (2003). A Constructional Approach to Resultatives. Stanford, CA: CSLI

    • Booij, G. (2002). “Constructional idioms, morphology and the Dutch lexicon”. Journal of Germanic Linguistics. Vol.14 (4). Pp. 301-329.

    • Booij, G. (2004). “Constructions and the interface between lexicon and syntax”. In H. Aertsen, M. Hannay & G. Steen (Eds.). Words in their Place. Festchrift for J. L. Mackenzie (Pp. 275-281). Amsterdam: Vrije Universiteit.

    • Booij, G. (2010). Construction Morphology. Oxford: Oxford University Press.

    • Croft, W. (2007). “Construction grammar”. In Geerarerts D. & H. Cuykens (Eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics (Pp. 463-509). Oxford: Oxford University Press.

    • Culicover, P. & R. Jackendoff (2005), Simpler Syntax. Oxford: Oxford University Press.

    • De Swart, H. (1998). “Aspect shift and coercion”. Natural Language & Linguistic Theory. Vol. 16(2). Pp. 347-385.

    • Goldberg, A. (1995). Constructions: A Construction Grammar Approach to Argument Structure. Chicago: University of Chicago Press.

    • Jackendoff, R. (1991). “Parts and boundaries”. Cognition. Vol. 41(1). Pp. 9-45.

    • Jackendoff, R. (1997). The Architecture of the Language Faculty. Cambridge, MA: MIT Press

    • Jackendoff, R. (2008). “Construction after construction and its theoretical challenge”. Language. Vol. 84. Pp. 8-28.

    • Lauwers, P & D. Willems (2011), “Coercion: definition and challenges, current approaches, and new trends”. Linguistics. Vol. 49. Pp. 1219–1235

    • Michaelis, L. A. (2003). “Word meaning, sentence meaning and constructional meaning”. In H. Cuyckens, R. Dirven & J. Taylor (Eds.). Cognitive Perspectives on Lexical Semantics (Pp. 163-210). Amsterdam: Mouton de Gruyter.

    • Michaelis, L. A. (2004). “Type shifting in construction grammar: an integrated approach to aspectual coercion”. Cognitive Linguistics. Vol. 15(1). Pp. 1-67.

    • Michaelis, L. A. (2011). “Stative by construction”. Linguistics. Vol. 49 (6). Pp. 1359-1399.

    • Moens, M. & M. Steedman (1988). “Temporal ontology and temporal reference”. Computational Linguistics. Vol. 14. Pp. 15–28.

    • Mohammadi, A.; M. Pourkhaleghi; A. Estaji & Gh. Saiedian, (2011). “Persian actual and potenial resources in word formation. Journal of Literature and Language. 30 (27) .[In Persian].

    • Partee, B. & M. Rooth (1983), “Generalized conjunction and type ambiguity”. In R. Bäuerle, Ch. Schwarze & A. von Stechow (Eds.). Meaning, Use, and Interpretation of Language (Pp. 361–383). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.

    • Piñango, M. et al. (1999), “Real-time processing implications of enriched composition at the syntax–semantics interface”. Journal of Psycholinguistic Research. Vol. 28. Pp. 395– 414.

    • Pustejovsky, J. & E. Jezek (2008), “Semantic coercion in language: beyond distributional analysis”. Italian Journal of Linguistics. Vol. 20(1). Pp. 181-214.

    • Pustejovsky, J. (1995), The Generative Lexicon. Cambridge, MA: MIT Press.

    • Pustejovsky, J. (2011), “Coercion in a general theory of argument selection”. Linguistics. Vol. 49 (6). Pp. 1401-1431

    • Pustejovsky, J. & B. McElree (2007), “An MEG study of silent meaning”. Journal of Cognitive Neuroscience. Vol.19. Pp. 1905–1921.

    • Pustejovsky, J. (2008), “Mismatching meanings in brain and behavior”. Language and Linguistics Compass. Vol. 2. Pp.712–738.

    • Rafiei, A. & S. Torabi (2015), “Inheritance and motivation of form and meaning in lexicon: instances of Persian word formation patterns”, Language Science, (3) 49-65 .[In Persian].

    • Rafiei, A. (2001). A Hypothesis of Semantic Decreasing and Increasing in the Co-occurance of Persian Words. M.A Thesis, Allameh Tabatabayi University. [In Persian].

    • Rafiei, A. (2012). “Construction morphology: evidences from Persian word formation processes”, Proceedings of the 8th Iranian Conference on Linguistics, Tehran, Allameh Tabatabayi University.Pp. 327-336. [In Persian].

    • Safavi, K. (2000). An Introduction to Semantics. Tehran: Islamic culture and art Institute. [In Persian].

    • Salandari, M. A.; A. Rafiei & B. Alinezhad (forthcoming). “Reduplication as Morphological Doubling: Evidences from Persian”. Language Related Research. [In Persian].

    • Spencer, A. (2013). Lexical Relatedness. Oxford: Oxford University Press.

    • Talmy, L. (1978). “The relation of grammar to cognition”. Toward a Cognitive Semantics. Vol. 1: Concept Structuring Systems. Cambridge, MA: MIT Press.

    • Torabi, S. (2015). A Study of the Agentive Derivational Affixes In Persian Based on Construction Morphology, M.A Thesis, University of Isfahan, Isfahan- Iran. [In Persian].




 

جستارهای زبانی
دوره 8، شماره 7
بهمن و اسفند 1396
صفحه 183-208