تبیین تناوب همکردها در افعال مرکب فارسی براساس نظریه واژگان زایشی

نویسندگان
زهرا روحی بایگی 1
غلامحسین کریمی دوستان 2
غلامحسین کریمی دوستان 2
بابک شریف 3
1 دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 استاد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
در این مقاله به بررسی و تبیین علل تناوب یا جانشینیِ همکردها (افعال سبک) در افعال مرکب فارسی از منظر نظریه واژگان زایشی (Pustejovsky, 1995) می‌پردازیم. مطالعه انواع مختلف تناوب و جانشینی همکردها در کنار عنصر پیش‌فعلی واحد در افعال مرکب فارسی نشان می‌دهد که اطلاعات رمزگذاری‌شده در ساختارهای مختلفِ معنایی‌ـ‌واژگانی (شامل ساخت موضوعی، ساخت رویدادی و ساخت کیفی) عناصر پیش‌فعلیِ اسمی و همکردها ازجمله علل جانشینی همکردها در کنار یک عنصر پیش‌فعلی معیّن است. این اطلاعات انواع موضوع‌های رمزگذاری‌شده در ساختِ موضوعیِ پیش‌فعل‌هایِ محمولی و ویژگی‌های نمودی هریک از همکردها را، ازجمله آغازگر، گذاری، لحظه‌ای یا دیرشی‌بودن آن‌ها را، در بر می‌گیرد. روش این پژوهشْ توصیفی‌ـ‌تحلیلی است و داده‌های بررسی‌شده شامل افعال مرکب فارسی حاصل از ترکیب عناصر پیش‌فعلی‌ِ اسمی با چهار همکردِ «کردن»، «زدن»، «کشیدن» و «دادن» است و از فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) استخراج شده است.

کلیدواژه‌ها

  • انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.

  • برزگر، حسن (1393). ساختار موضوعی افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

  • حسینی، اعظم (به اهتمام) (1387). دا: خاطرات سیده‌زهرا حسینی. تهران: سوره مهر.

  • دبیرمقدم، محمد (1376). «فعل مرکب در زبان فارسی». مجله زبانشناسی. س 12. ش 1 و 2. صص 2-46.

  • روحی بایگی، زهرا (1395). باهمایی و جانشینی مؤلفه‌های فعل مرکب فارسی. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه تهران. تهران.

  • سیاوشی، سارا (1392). تحلیل شناختی انتخاب همکرد در افعال مرکب فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی. دانشگاه علامه طباطبایی.

  • شریف، بابک (1394). بررسی شناختی افعال سبک در زبان فارسی. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه اصفهان.

  • شریف، بابک و محمد عموزاده (1396). «تشکیل افعال مرکب فارسی از منظر دستور شناختی». جستارهای زبانی. د 8. ش 2 (پیاپی 37). بهار 1396. صص 149-170.

  • صفری علی (1394). «معناشناسی زمینه و تناوب فعل‌های مرکب در زبان فارسی». جستارهای زبانی، د 6. ش 1 (پیاپی 22). صص153-172.

  • طباطبائی،‌ علاءالدین‌ (1376). فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

  • طبیب‌زاده، امید (1382). جشن‌نامه دکتر علی اشرف صادقی. تهران: هرمس.

  • عبدالکریمی، سپیده (1390). بررسی محدودیت‌های واژی‌ـ‌معنایی حاکم بر اشتقاق فعل مرکب از بسیط متناظر و فعل بسیط از مرکب متناظر در فارسی معاصر معیار: رویکردی شناختی. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.

  • گندم‌کار، راحله (1388). بررسی معنایی افعال مرکب اندام بنیاد در زبان فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.

  • منصوری، مهرزاد (1392). «فعل سبک در افعال مرکب فارسی». فصلنامة مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران. س 1. ش1. صص 77-104.

  • ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی.جلد دوم. تهران: نشر نو.

  • ·      نغزگوی کهن، مهرداد و شادی داوری ( 1391). «همکردشدگی». دستور. ش 8. صص 227-244.

    • Abdolkarimi, S. (2011). Study of Morpho-semantic Limitations on the Derivation of Compound and Simple Verbs of Contemporary Standard Persian from Morpho-semantic Analogue Simple and Compound Verbs: A Cognitive Approach.  (Unpublished Ph.D. Thesis). Tehran: University of Tarbiat Modares. [In Persian].

    • Anvari, H. (2002). The Great Sokhan Dictionary. Tehran: Sokhan. [In Persian].

    • Barzegar, H. (2014). The Argument Structure of the Complex Predicates Derived from Adjectives in Persian Language. M.A. Thesis. Tehran University. [In Persian].

    • Bashiri, I. (1981). Persian Syntax. Minneapolis: Burgess Publishing Company.

    • Dabir-Moghaddam, M. (1997). “Compound verbs in Persian. The Journal of Linguistics. Vol. 12. No 1, 2. Pp. 2-46. [In Persian].

    • Folli, R. et al. (2005). “Determinants of event type In Persian complex predicates”. Lingua. Vol. 1(15). Pp. 1365–1401.

    • Gandomkar, R. (2009). Semantic Study of Body -based Complex Predicates In Persian Language. Unpublished M.A. Thesis. Tehran. Allame Tabatabaie University. [In Persian].

    • Haji-Abdolhusseini, M. (2000). “Event types in the generative lexicon: implications for Persian compound verbs”. In Proceedings of NLS2000. Vol. 19. Toronto Working Papers in Linguistics.

    • Husseini, A. (ed.) (2008). Daa: The Memoires of Seyyedeh Zahra Husseini. Tehran: Soure-ye-Mehr. [In Persian].

    • Karimi-Doostan, G. H. (1997). Light Verb Constructions In Persian. Ph.D. Dissertation. University of Essex.

    • Khanlari, P. (1986). History of Persian Language. Vol.2. Tehran: Tehran. Nashre-e- Now. [In Persian].

    • Levin, B. & M. Rappaport Hovav (1995), Unaccusatives: At the Syntax-Lexical Semantics Interface. Cambridge, M.A.: MIT Press.

    • Mansouri, M. (2013). “Light verb In Persian complex predicates”.  Studies Of West Iranian Languages And Dialects. No.1. Pp: 79-106. [In Persian].

    • Naghzguy-e- Kohan, M. & Sh. Davari (2013). Light Verb Development.Vol.8. [In Persian].

    • Pantcheva, M. (2009). “First phase syntax of  Persian complex predicates: argument structure and telicity”. JSAL. Vol. 2(1). Pp. 53-72.

    • Partee, B. (1985). “Syntactic categories and semantic types”. Lecture. CSLI Summer School. Standford.

    • Pustejovsky, J. & E. Ježek (2008), “Semantic coercion in language: Beyond distributional analysis”.Italian Journal of Linguistics. Vol. 20(1). Pp. 181-214.

    • Pustejovsky, J. (1991). “The generative lexicon”. Computational Linguistics. Vol. 17(4.( Pp. 409-441.

    • Pustejovsky, J. (1993). “Type coercion and lexical selection”. In J. Pustejovsky (Ed.). Semantics and the Lexicon. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

    • Pustejovsky, J. (1995). The Generative Lexicon. Cambridge: MIT Press.

    • Pustejovsky, J. (2001). “Type construction and the logic of concepts”. In P. Bouillon& F. Busa (Eds.), The Syntax of Word Meaning. Cambridge: Cambridge University Press.

    • Pustejovsky, J. (2002), “Syntagmatic processes”. In Herausgegeban et al.(Eds.).Handbook of Lexicology and Lexicography (Pp. 1-9). Berlin: De Gruyter.

    • Pustejovsky, J. (2007), “Type theory and lexical decomposition”. In P. Bouillon and C. Lee, editors,Trends (Eds.). Generative Lexicon Theory. Kluwer Publishers.

    • Rouhi Bygi, Z. (2016). Co-occurrence and Substitution of Components of Persian Complex Predicate. Ph.D. Dissertation. University of Tehran. [In Persian].

    • Safari, A. (2015). “Frame semantics and LVC alternation in Persian”. Language Related Research. Vol.6. No.1 (Tome 22). Pp: 153-172. [In Persian].

    • Sharif, B. & M. Amouzadeh (2017). “Persian compound predicates formation from a cognitive grammar viewpoint. Language Related Research. Vol. 8, No. 37. Pp. 149-170. [In Persian].

    • Sharif, B. (2016). A Cognitive Study of Light Verbs in the Persian Language. Ph.D. Dissertation. University of Isfahan. [In Persian].

    • Siavashi, S. (2013). A cognitive Analysis of Light Verb Selection in Persian Complex Verbs. MA Thesis. Allameh Tabataba'i University. [In Persian].

    • Tabaian, H .(1979). “Persian compound verbs” .Lingual.Vol. 47. Pp. 179-208.

    • Tabatabai, A. (1997). Persian Simple Verbs and Word Formation. Iran University Press. Tehran. [In Persian].

    • Tabibzadeh, O. (ed.) (2003). Festschrift for Dr. Ali Ashraf Sadeghi. Tehran: Hermes. [In Persian].




 

جستارهای زبانی
دوره 8، شماره 7
بهمن و اسفند 1396
صفحه 429-452