چیدمان سازه‌ها در زبان فارسی متأثر از وزن دستوری: تبیینی پردازش‌محور

نویسندگان
مجید علائی 1
مهدی تهرانی دوست 2
محمد راسخ مهند 3
1 دانش‌آموختۀ دکتری، گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.
2 استاد، گروه روان‌پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
3 استاد گروه زبان شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
چکیده
بر اساس نظریۀ کنشی ترتیب واژگانی1 و اصول بهره‌وری2 در دستور (Hawkins, 1994, 2004)، چیدمان سازه‌ها‌ی زبانی متأثر از راندمان پردازشی است. به بیان شفاف‌تر، سازه‌ها به­نحوی مرتب می‌شوند که پردازش زبانی را تسهیل کنند. این پژوهش با بهره‌گیری از تکلیف برخط خوانش جمله، با هدف بررسی نقش وزن دستوری در عملکرد حرکت سازه‌ها به جایگاه پسافعلی و تحلیل سطح پردازشی جملات در صورت‌بندی‌های متناظر شکل‌ گرفت. تکلیف پیش‌گفته به‌عنوان الگویی مناسب برای تحلیل سطح پردازشی ساخت‌های نحوی، در محیط نرم‌افزار Open‌Sesame طراحی‌ شد. دو مجموعۀ 24 جمله‌ای در سه ‌سطح وزنی (سبک، متوسط و سنگین) و دو سطح ساختاری (سازه‌ در جایگاه بی‌نشان پیش‌فعلی و پسافعلی) برای 40 آزمودنی فارسی‌زبان دارای تحصیلات دانشگاهی (سنین 18 تا 40 سال) ـ که ‌به‌شیوۀ تصادفی انتخاب ‌شدند ـ ارائه‌ شد. مجموعۀ نخست شامل جملات دارای بند موصولی و مجموعۀ دوم جملات حاوی سازۀ پسایند‌شده و جملۀ متناظر غیرمقلوب بود. پس از هر جمله، یک پرسش بلی/ خیر مطرح ‌شد. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS و آزمون تحلیل واریانس تحلیل ‌شد. در وزن دستوری سبک، وقتی سازۀ مورد مطالعه در جایگاه بی‌نشان قرار‌ دارد، سرعت زمان خوانش به­نسبت جملات متناظر پسافعلی بیشتر است، حال آنکه این الگو با افزایش وزن دستوری برعکس می‌شود؛ به بیان دیگر، در وزن دستوری متوسط، حرکت پسافعلی سازه‌ها، به کاهش میانگین خوانش جمله‌ منجر می‌شود. این کاهش به‌مراتب در حالت سنگین معنادارتر است. ترتیب سازه‌ها و گشتار حرکت نسبت به وزن دستوری سازه‌‌ها حساس است؛ درنتیجه، گرایش سنگینی پایانی در زبان فارسی در رابطه با ساخت‌های ‌پیش‌گفته با انگیزش افزایش راندمان پردازشی تأیید‌ می‌شود.


کلیدواژه‌ها

موضوعات

• Alaee, M. (2013). The effect of semantic priming on lexical retrieval of typically- developing and hearing impaired-children. Master’s thesis. General Linguistics. Allame Tabataba’ei University. Tehran. [In Persian].
• Arnold, Jennifer E., Th. Wasow; A. Losongco & R. Ginstrom. (2000). Heaviness vs. newness: The effects of structural complexity and discourse status on constituent ordering. Language; 76(1). Pp. 28–55.
• Behaghel, O. (1909-10). Beziehungen zwischen Umfang und Reihenfolge von Satzgliedern. Insogermanische Forschungen 25.Pp. 110–142.
• Behaghel, O. (1930(. Von deutscher Wortstellung. Zeitschrift fu¨r Deutschkunde, Jargang 44 der Zeitschrift fu¨r deutschen Unterricht.Pp. 81–89.
• Browning, M. & E. Karimi ,(1994), “Scrambling to object position in Persian”. In N. Cover and H. van Riemsdijk (eds.), Studies on Scrambling: Movement and non-movement approaches to free-word-order phenomena (Pp. 61–100). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Chomsky, N. (1975). The Logical Structure of Linguistic Theory. Chicago: University of Chicago Press.
• Faghiri, P. & P. Samvelian, (2014), Constituent Ordering in Persian and the Weight Factor. Empirical Issues in Syntax and Semantics; 10. Pp. 215-232.
• Francis, E. J. (2010). Grammatical weight and relative clause extraposition in English. Cognitive Linguistics; 21–1. Pp. 35–74
• Friederici, A. D.; M. Schlesewsky & C.J. Fiebach, (2003), “WH-Movement versus Scrambling: The Brain Makes a Difference”. In Karimi, S. (ed.) Word Order and Scrambling, Blackwell Publishing.Pp. 325- 344.
• Frommer, P.R. (1981). Post-Verbal phenomena in Colloquial Persian Syntax (Unpublished Doctoral Dissertation). Los Angeles, California: University of Southern California.
• Gibson, E. (1998). “Linguistic complexity: locality of syntactic dependencies”. Cognition; 68.Pp.1-76.
• Hawkins, J. A. (2001). “Why are categories adjacent?”. Journal of Linguistics; 37(1). Pp. 1–34.
• Hawkins, J. A.(1994). A performance theory of order and constituency. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Hawkins, J. A.(1999). “Processing Complexity and filler-gap dependencies across grammars”. Language; 75, 2. Pp. 244-285.
• Hawkins, J. A.(2004). Efficiency and Complexity in Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Hawkins, J. A. (2000.( “The relative order of prepositional phrases in English: Going beyond Manner-Place-Time”. Language Variation and Change. 11.Pp. 231-266.
• Huck, G.J. & Y. Na, )1990(. “Extraposition and focus”. Language 66 (1).Pp. 51-77.
• Huck, G.J. (1992(. “Information and contrast”. Stud. Lang. 16 (2).Pp. 325-334.
• Just, M. A.; P. A. Carpenter & J. D. Woolley, (1982), “Paradigms and processes in reading comprehension”. Journal of Experimental Psychology: General; 111: 228-238.
• Karimi, S. (1999). “Is Scrambling as strange as we think it is”? MIT Linguistics Working Paper.Pp.159-190.
• Karimi, S. (2003). “On object position, specific and scrambling in Persian”. In Karimi, S. (ed.) Word Order and Scrambling, Blackwell Publishing. Pp. 91-124.
• Karimi, S. (2005). A Minimalist Approach to Scrambling, Evidence from Persian, Berlin/ New York: Mouton de Gruyter. 2005.
• Konieczny, L. (2000). Locality and parsing complexity. Journal of Psycholinguistic Research; 29(6).Pp. 627–645.
• Lazard, G. (2005). A Grammar of Contemporary Persian. Translated by Mahasti ahreini. Tehran: Hermes.
• Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: From intention to artuculation. Cambridge: MIT Press
• Mahmoodi, S. (2015). “Syntactic account of Persian relative clauses: extraposition”. Language Related Research. 6 (3).Pp. 241-269. [In Persian].
• Mathôt, S.; D. Schreij & J. Theeuwes ,(2012), OpenSesame: An open-source, graphical experiment builder for the social sciences. Behavior Research Methods; 44(2), Pp. 314-324. doi:10.3758/s13428-011-0168-7.
• Modarresi, B. (2009). “Information structure and its realization in Persian”. Grammar. 4.Pp25-57. [In Persian].
• Quirk, R.; S. Greenbaum; G. Leech & J. Svartvik (1972). A Grammar of Contemporary English. Longman, London.
• Rasekh Mahand, M.; A. Alizade Sahraei & R. Izadi Far, (2016). A corpus-based analysis of relative clause extraposition in Persian. Ampersand, 3.Pp. 21-31.
• Rasekh Mahand, M.& M. Ghiasvand, (2015). “A corpus-based study of functional motivations effects on Persian Scrambling”. Grammar. 10.Pp. 163-197. [In Persian].
• Rasekh Mahand, M.(2005). Scrambling and focus structure in Persian. Grammar. 2. Pp. 20–33. [In Persian].
• Rezapour, E. (2015). “Scrambling in Mazandarani Dialect. Language Related Research. 5(5).Pp. 95-115. [In Persian].
• Sekerina, I. A. (2003). Scrambling and Processing: Dependencies, Complexity, and Constraints. In Karimi, S. (ed.) Word Order and Scrambling, Blackwell Publishing; Pp. 301-324.
• Stallings, L.M.; M.C. MacDonald & P.G. O'Seaghdha, (1998), Phrasal Ordering Contsraints in Sentence Production: Phrase Length and Verb Disposition in Heavy-NP shift. Journal of Memory and Language. 39.Pp. 392-417.
• Takami, K. )1999(. A functional constraint on extraposition from NP. In: Kamio, Akio, Takami, Ken-ichi (Eds.), Function and Structure. John Benjamins, Amsterdam Pp. 23-56.
• Wasow, T. (1997a). Remarks on grammatical weight. Language Variation and Change; 9: pp. 81-105.
• Wasow, T. (1997b). End-weight from the speaker's perspective. Journal of Psycholinguistic. Research. 26 (3). Pp. 347-361.
• Wasow, T. (2002). Postverbal Behavior, Stanford, CA: CSLI Publication.
• Yamashita, H. & F. Chang, (2001),Long before short preference in the production of head-final language. Cognition. 81.Pp.B45-B55.