1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سمنان، ایران
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سمنان، ایران
چکیده
در میان انواع بلاغی کاربردی در شاهنامه، استعاره یکی از تأثیرگذارترین نمونههای بلاغی است که فردوسی با استفاده از آن توانسته در آنِ واحد به تخیلسازی، اغراق، حرکت و تصویرسازی بپردازد و از آن بهعنوان ابزاری جهت ایجاد فضای گفتمانی بهره ببرد و با کاربرد آن، فضایی گفتوگومحور بهوجود آورد. از آنجایی که در رجزهای شاهنامه با متن گفتمانی روبهرو هستیم، درمییابیم که هر کلمه نقبی است به ادراک کلمۀ پیشین و راهی است به سوی ادراک کلمۀ آتی. هر واژه یا با واژۀ دیگر و بیگانه برخورد میکند یا اینکه نظام اعتقادی و ذهنی مخاطب را هدف میگیرد. در رجز هر دو حالت وجود دارد. پس رجز نظامی گفتوگومدار است و گفتوگوهای آن به سوی استعارهسازی حرکتمیکند؛ یعنی بخشی از استعارهسازیهای رجزهای شاهنامه به ایجاد نوعی فضای گفتوگومدار منجر شدهاند. با توجه به نظریۀ باختین، میان گفتوگومندی و چندصدایی رابطهای تنگاتنگ وجود دارد و زبان نیز در سرشت خود «گفتوگو» است، صرفنظر از اینکه چه پاسخی بهصورت بالفعل ارائه خواهد شد. چندصدایی نیز ویژگی گفتوگومندی است و شاهنامه نیز متن گفتوگومدارِ چندصداست. هدف از تحقیق پیش رو این است که با تکیه بر نظریۀ گفتوگومداری باختین و ارتباط آن با استعارهسازی، به بررسی ارتباط رجزهای شاهنامه با روایتسازی بپردازد و نشان دهد که این ویژگی چگونه در بازپردازی وجوه کنش، تعلیق و تعویق آنها دخالت دارد و میتواند سبب بروز فضای گفتوگومدار و گسترش آن برای انتقال کنشها شود.
منابع:
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
-. احمدی، بابک، 1372،. ساختار و تأویل متن جلد دوم. تهران، نشر مرکز
- اخوت، احمد، 1371، دستور زبان داستان، اصفهان، نشر فردا
- استوار نامقی، سید محمد، 1395، استعاره مفهومی رد در شاهنامه، پایگاه فرهنگی اطلاع رسانی تبیان
- امرایی، بابک، 1390، تحلیل نشانهشناختی طراحی پسامدرن، شماره شانزده، سال هشتم، صص65-78
- امنخانی، عیسی و علی مددی، منا، 1393، فردوسی و گفتمان مدرن ایران، جستارهای ادبی، شماره185
- اوجی، مرضیه، 1392، پلی فونی و یا چند آوایی در شعر، وبگاه شعر نو
- باختین، میکاییل، 1389، تخیل مکالمهای، تهران، نشر نی، ترجمه رویا پورآذر
- بهار، مهرداد،1373، پژوهشی در اساطیر ایران. تهران، نشر آگاه.
- بهرامیان، زهرا و علوی مقدم، مهیار و کاویان، فیروزه، 1396، کاربرد رواین شناسی، نظریه زمان در روایت، ژرازژنت در رمان جای خالی سلوچ، دوفصلنامه روایت شناسی، سال1، شماره2، صص 25-1
- پورآذر، رویا،1387، تخیل مکالمه ای، جستارهایی درباره رمان، نشریه نقد ادبی، دوره 1، شماره4، صص189-193
- تمیم داری، احمد و لک، ایران، 1395، بررسی تطبیقی ساختار مناظره و گفت و گوی قهرمانان در شاهنامه فردوسی، ایلیاد و اُدیسه هومر بر پایه برخی دستاوردهای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی با تکیه بر روش تحلیل گفتمان انتقادی ایران فصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهشهای ادبیات تطبیقی 175 - دوره 4، شماره 2، تابستان 1395، صص 133
- تودوروف، تزوتان،(1391)، منطق گفتگویی میکاییل باختین، مترجم داریوش کریمی، نشر مرکز، چاپ دوم
- توفیقی، حسن و تسنیمی، علی و علوی مقدم، مهیار 1395، واکاوی الگوهای نظاممند استعاری و صورتهای بلاغی، دو فصلنامه بلاغت کاربردی و نقد ادبی، سال2 ، شماره1، بهار و تابستان1395
- حسین پناهی، فردین و شیخ احمدی، سید اسعد، 1396، نشریه فنون ادبی، دوره9، شماره 2، صص 103-118
- حسین زاده، حسین، 1386، ررزم ابزارهای مجازی در شاهنامه، نشریه کاوشنامه،سال هشتم شماره 14 ، بهار و تابستان
- حمیدیان، سعید 1372،، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، نشر مرکز
- خدادادی، فضل الله، 1395، تبیین تفاوتهای متن روایی و غیر روایی، متن پژوهی ادبی، سال21، شماره71،
- رامین نیا ، مریم، 1393، تأملی در نقد روایت با رویکرد منطق مکالمهای و چندآوایی، فصلنامه علمی – پژوهشی ادبیات پارسی معاصر، سال4، شماره4
- ساسانی، فرهاد، 1387، استعاره، انتشارات فرهنگستان هنر، چاپ1
- سرامی، قدمعلی، 1392، از رنگ گل تا رنج خار، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم
- سیفی، آرش، 1393، پیرامونِ مفهومِ پلیفونی یا چند صدایی در ادبیات، وبگاه سایهها
- شفق، اسماعیل و جهان رمضان، سمیرا، 1390، مضامین حرکت در شاهنامه، پژوهشنامه زبان و ادب پارسی، گوهر گویا، سال5، شماره4، پیاپی20، صص 65-92
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1372، صورخیال در شعر فارسی، تهران، انتشارات آگاه
- شعبانیان، علی رضا، 1394، تأملی در ساختار شعر پارسی، نشریه زیباشناسی ادبی، دوره6، شماره 23
- شعیری، حمیدرضا، 1385، تجزیه و تحلیل نشانهمعناشناختی گفتمان، تهران، نشرسمت، چاپ اول
- شعیری، حمیدرضا، 1395، نشانه معناشناسی ادبیات، نظریه و روش تحلیل گفتمان، تهران، مرکزنشرآثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول
- صفوی، کوروش،1396، استعاره، انتشارات علمی
- صالحپور، اردشیر، 1387، روزنامه جام جم ۱۳۸۷/۱۲/۱۵، هنرو ادبیات، دیدگاه چند صدایی باختین
- عبدالحسینی، حسین، 1392، ساختار تولید و درک استعاره از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی، دو فصلنامه علمی پژوهشی صحیفه مبین، شماره54، سال نوزدهم
- علی پور، ساناز و شریفی، شهلا و ایزانلو، علی، 1395، روشی برای شناسایی استعاره در گفتمان، نشریه زبانشناسی و گویشهای خراسانی، شماره 14، صص 111-139
- فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، 1394، براساس نسخه مسکو، تهران، انتشارات پیام عدالت، چاپ سوم
- فلاح، غلام علی، 1387، جایگاه فن مناظره در شاهنامه فردوسی، نشریه علمی، پژوهشی گوهر گویا، شماره ۵
- گندمکار، راحله، 1391، نگاهی تازه به چگونگی درک استعاره در زبان فارسی، نشریه ادبپژوهی، شماره نوزدهم بهار، صفحات 151-167
- لگزیان، جواد، 1394، ادبیات و انچه بازمی نمایاند، دایره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی
- مجرد، مجتبی، 1392، نقد و بررسیِ یک روایت شفاهی درباره فردوسی، همایش شاهنامه و پژوهشهای آئینی
- محمودی، خیرالله و کرمی، آزاده، 1393، روانشناسی جنگ در شاهنامه، مجله شعر پژوهی، سال6، شماره4، پیاپی22
- موذنی، علی محمد و خنجری، شهروز، 1393، تحلیل برخی از استعارههای مفهومی فارسی با استفاده از الگوی شبکه و ادغام، ادب فارسی، سال4، شماره 1، بهار و تابستان
- نامور مطلق، بهمن، 1387، باختین، گفتگومندی و چندصدایی مطالعۀ پیشابینامتنیت باختینی، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57 ، بهار 87
- واعظی، مرادعلی،1370، وصف در شاهنامه فردوسی، پایان نامه کارشناسی ارشد
- همایی، جلال الدین؛1380، فنون و صناعات ادبی، تهران، انتشارات نیما، چاپ هجدهم
- Lakoff, G. and M. Johnson, (1980). Metaphors We Live By Chicago and London: University of Chicago
Bakhtin,Mikail Mikailovich, A conversation imagination A quest about the novel -