تحلیل برخی گشتار‌های دستوری براساس مفهوم ظرفیت: از نگاه تِنیِیر تا نگاه چامسکی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
2 استادیار زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
3 استادیار ادبیات تطبیقی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
ظرفیتِ فعل موضوع محوری در «دستور زبان وابستگی» است؛ لیکن جایگاه آن در «دستور ‌زبان زایشی» مبهم می‌نماید. دیدگاه تنییر به فعل مرکزیت ویژه می‌دهد و دسته‌هایی از ارتباطِ میان اجزاء جمله را تعیین می‌کند، و ظرفیت‌هایی آزاد حول عناصر کلیدی جمله، به­خصوص فعل، در نظر می‌گیرد که بحث­برانگیزند. دیدگاه چامسکی از ابتدا بر پایۀ ساختارهای ظاهری و ارتباطات ارسطویی، نهاد و گزاره، بنا شده است و به زایش لایه‌های دستوری نظر می‌کند. هدف ما در این تحقیق این است که با مقایسۀ کلی این دو دستور دریابیم که آیا گشتارهای دستوریِ جمله، که چامسکی بیان کرده است، تحت فرمان همان مفهوم ظرفیت‌، که تنیِیر از آن‌ یاد می‌کند، هستند؟ چگونه ظرفیت فعل بر تحولات ساختار پایۀ جمله تأثیر می‌گذارد و گونۀ خاصی از ساختار در سطح را فرمان می‌دهد؟ برای پاسخ، ابتدا نگاه‌های جدید به نظریۀ تنییر را با مثال‌هایی تفهیمی آورده‌ایم. سپس با روش تحلیلی آن­ها را مقایسه کرده‌ایم و نهایتاً در بخش نتایج نشان داده‌ایم که جمله به­سان سیستم زنده، خودبه­خود ظرفیت‌های آزادی را حول عناصر محوری و یا در کنار گروه‌های سازه‌ای­اش می‌آفریند که امکان برخی گشتارهای دستوری را به­روشنی فراهم می‌آورد. این نگاه جدید به مفهوم ظرفیت، قرابت‌های بنیادی را میان دیدگاه‌های تنییر و چامسکی در موضوع تحولات ساختاری جمله آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- BOOMS, J.P. ; LECLERE, Ch. ; GUILLET, A. (1977). Les Structures des phrases simples en français, Laboratoire d'Automatique Documentaire et Linguistique. Genève : Droz.
- BUYSSENS, Eric. (1969). « La grammaire générative selon Chomsky ». In: Revue belge de philologie et d'histoire, tome 47, Langues et littératures modernes .pp. 840-857.
- CHOMSKY, Noam. (1957 -1967). Aspects of Theory of Syntax, USA: The M.I.T Press.
- DUBOIS, Jean (1967). Grammaire structurale du français. Paris : Larousse.
- TESNIERE, L. (1959- 1966). Eléments de syntaxe structurale. Paris : Librairie C. Klincksieck.
- MEL’CUK, I. (1988). Dependency Syntax: Theory and Practice. Albany, N.Y.: The SUNY Press.
چامسکی، نوآم. (1957). ترجمه سمیعی، احمد. (1362). ساخت‌های نحوی.
تهران: انتشارات خوارزمی.
دبیر مقدم، محمد. (1387). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.
طبیب زاده، امید.( 1385). ظرفیت فعل و ساختهای بنیادین جمله در فارسی پژوهشی بر اساس نظریه دستور وابستگی.
تهران: نشر مرکز.
متولیان، رضوان. (1392)." الگوی کاهش ظرفیت فعلی: شواهدی از زبان فارسی"، مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، دوره 1، شماره 3، 49-67.
مهرجو، علی. (1394). " بررسی ظرفیت فعل در زبان فارسی معاصر: پژوهشی بر اساس دستور وابستگی"، جستارهای زبانی، شماره 6، 281-297)
ولی‌پور، علیرضا. (1386). مسائلی درباره کاربردهای تحلیل متن با استفاده از روش‌های صورت‌گرایانه و نقش‌گرایانه"، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 13، شماره 44.