نقش زیست‌بوم در مفهوم‌سازی شهادت در اشعار سلمان هراتی: پیوند دیدگاه‌ شناختی و نقد بوم‌گرا

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار گروه ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.
چکیده
نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون (1390) مدعی است، ارتباط محکمی میان تجربه‌های ‌محیطی و مفهوم‌سازی‌های بشر وجود دارد که در زبان جلوه می‌کند. گفتمان ادبی و شعر نیز پیرو قواعد زبان است. از سوی دیگر، نقد بوم­گرا بررسی رابطه میان انسان و طبیعت را محور مطالعات ادبی خود قرار می‌دهد. التقاط این دو رویکرد معنایی و ادبی، چارچوبی برای بررسی رابطه‌های شناختی شاعر با محیط و انعکاس آن در اثر وی است. زبان شعر متأثر از تجربیات زیست‌محیطی شاعر است. این مقاله تلاش می­کند، تأثیر تجربیات ‌محیطی سلمان هراتی ـ شاعر معاصر ایرانی ـ را روی مفهوم‌سازی‌های اجتماعی ـ مذهبی موجود در شعر وی تحلیل کند. برای این منظور، ابتدا استعاره‌هایی که حوزه مقصد آن­ها، مفاهیم شهادت و امامت بود، استخراج شد. سپس، بر اساس نظریه استعاره مفهومی معاصر بررسی شد که محیط زیست این شاعر و اجزای تشکیل ‌دهنده آن چه نقشی در مفهوم‌سازی‌های موجود دارند. به عبارتی، چگونه و کدام حوزه‌های مبدأ از این زیست‌بوم استخراج شده ‌است. نتیجه این تحلیل نشان می‌دهد تجربۀ زیستی و فرهنگی سلمان تأثیر عمده­ای بر شکل­گیریِ گفتمان شعری او و تعامل فضای عاطفی و شناختی شعرش دارد و شاعر از سه حوزه مفهومی مبدأ نور، گیاه و آب و مفاهیم مرتبط با آن­ها برای مفهوم‌سازی شهادت و امامت بهره‌برداری کرده‌ است. استعاره «شهادت/ شهید و امامت/ امام/ ظهور طبیعت است» کلان­استعاره جاری در زیرساخت شعرهای سلمان است. ترسیم معرفت، توحید، عشق، پایداری، انتظار و دیگر مؤلفه‌های فرهنگ شهادت و امامت است که با کاربرد این استعاره‌ها در شعر وی برجسته شده‌اند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


پارساپور، زهرا. (1391). «نقد بوم گرا، رویکردی نو در نقد ادبی». سال 5. شماره 19. فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادبی. 26-7.
تهمتن، نسرین .(1389). «نگاهی به اشعار سلمان هراتی». زمستان. آموزش زبان و ادبیات فارسی. ویژه ادبیات معاصر و انقلاب.
ذکاوت، مسیح .(1390). «درآمدی بر بوم نقد». همایش نظریه و نقد ادبی در ایران. شماره 1. 675-696.
راسخ مهند، محمد. (1389). درآمدی بر زبان شناسی شناختی. تهران: سمت.
راکعی، فاطمه. نعیمی حشوائی، فاطمه (1395) «استعاره و نقد بومگرا: مطالعه موردی دوداستان «گیله‌مرد» و« از خم چنبر». زبان‌شناخت. سال 7، شماره 1، 89-103.
رحمدل، غلامرضا. (1389). «بررسی محتوایی و تصویری شعر سلمان هراتی در مجموعه آسمان سبز». شماره 20. سال یازدهم. فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه. 117-136.
شعیری، حمیدرضا. ترابی، بیتا. (1391). «بررسی شرایط تولید و دریافت معنا در ارتباط گفتمانی». شماره 6. سال سوم. دوفصلنلمه علمی-پژوهشی زبان پژوهی دانشگاه الزهرا (س). 24-49.
شعیری، حمیدرضا.(1395). نشانه- معنا‌شناسی ادبیات، نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
شعیری، حمیدرضا. نبی ایی، پانته آ.(1395) . «تحلیل نشانه-معناشناسی فرایند تشخیص در گفتمان ادبی: مطالعه موردی پاچه خیزک از صادق هدایت». شماره 1. سال 7. پژوهش های زبانی. 57-76.
عمارتی مقدم، داوود. (1387). «اکوکریتیسیزم». نقد ادبی. دوره 1. شماره 4. 195-204.
غنی پور، ملکشاه. عبادی، رضا. خوشه چرخ، علی اصغر. (1391). «امام زمان (عج)، نوستالوژی آینده گرا در اشعار سلمان هراتی». شماره اول. فصلنامه ادبیات دینی. 123-140.
کوچش، زلتن. (1393). مقدمه ای کاربردی بر استعاره. ترجمه شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
گلفام، ارسلان. یوسفی راد، فاطمه. (1381). «زبان شناسی شناختی و استعاره». مجله الکترونیکی پایگاه اطلاعات علمی. شماره 4و3 (مسلسل 15).
لیکاف، جورج.(1390). نظریه معاصر استعاره. به کوشش فرهاد ساسانی. چاپ دوم. تهران: سوره مهر.
مودودی، محمد ناصر.(1390). «بوم نقد جنبشی میان رشته ای بین دو حوزه محیط زیست و ادبیات». کتاب ماه علوم و فنون. دوره 2. سال5. شماره 9. 12-18.
ویسی حصار، رحمان. توانگر، منوچهر. ( 1393). «استعاره و فرهنگ : رویکردی شناختی به دو ترجمه رباعیات خیام». فصلنامه جستارهای زبانی. دوره 5. شماره 4. 197-218.
هاشمی، بی بی زهره. (1392). «مفهوم «ناکجاآباد» در دو رساله سهروردی براساس نظریه استعاره شناختی». فصلنامه جستارهای زبانی. دوره 4. شماره 3. 237-260.
هاشمی ،زهره.(1389). «نظریه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب پژوهی. شماره دوازدهم. 119-140.
هراتی، سلمان.(1387). مجموعه کامل شعرهای سلمان هراتی. تهران: دفتر شعر جوان. چ 3.
یگانه، فاطمه. افراشی، آزیتا.(1395) « استعاره های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی» . فصلنامه جستارهای زبانی. دوره 7. شماره 5. 193-216.
Abrams, Meyer Howard. Harpham, Geoffrey Galt . A Glossary of Literary Terms. 9th ed. Canada: Wadsworth, 2009.
Buell, Lawrence. (1998).“Toxic Discourse.” Critical Inquiry 24.3. 639-665.
Buell, Lawrence. (2001). Writing for an Endangered Word: Literature, Culture, and Environment in the U.S. and Beyond, Beiknap Press of Harvard university press.
Buell, Lawrence. (2005)The Future of Environmental Criticism: Environmental Crisis and Literary Imagination. Malden: Blackwell.
Carson, Rachell. (1999) Silent Spring, London: Penguin. First published in 1962.Garrard, Greg. (2004). Ecocriticism, London and New York: Routledge.
Garrard, Greg.(2012) Ecocriticism. 2nd ed. London and New York: Routledge.
Glotfelty, Cheryll and Harold Fromm, eds. (1996). The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology, University of Georgia Press.
Lakoff, George. Johnson, M. (1980). Metaphors we live by, Chicago and London: University of Chicago press.
Zekavat, Massih, (2015).An Ecocritical Reading of Sa'dī’s “The Mocaddamah; or, Introduction to the Gulistan of Shaikh Sadi”. Persian Literary Studies Journal. Vol.4, No. 5-6. 23-38.