تحلیل نشانه ـ معناشناختیِ «پرسش» در مجموعۀ شعرِ هزارۀ دوم آهوی کوهی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران.
2 استادیار، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
چکیده
زبان و بیان بخشی از اعجاز آفرینش و یکی از مهارت‌های ارزشمند هستند که از دنیای پیچیده و پر رمز­و­راز آدمی آشکار می‌شود. صرف ‌نظر از کارکرد ارتباطیِ زبان،­­ کارکردهای دیگر همچون عاطفی،­‌ ارجاعی، اندیشگانی و ادبی و هنری،‌ ضرورت تولید شیوه‌های متفاوتِ به‌کارگیری زبان را برای دست‌یابی به مقاصد گوناگون تبیین می‌کنند. «پرسش»‌‌ نیز با لحن‌های متفاوت، به خلق دلالت‌های ثانویه منجر می‌شود که از دیرباز، همواره یکی از مباحث علم معانی در حوزۀ بلاغت بوده‌ است. در نگرش نوین نشانه‌شناسی، یعنی نشانه ـ معناشناسی، شناخت با اهمیت دادن به کارکردهای دیگر زبان، حالت فعال‌تری به­خود می‌گیرد. طرح «پرسش» افزون بر ترغیب مخاطب به جست­وجوی لایه‌های پنهان معنایی متن، به‌کارگیری لحن‌های متفاوت در طرح آن، امکان تولید معناهای فراوان را ایجاد می‌کند. از این‌ رو، علامت پرسش «؟» به‌عنوان یک نشانۀ ظاهری و لحن پرسشی در جایگاه یک نشانۀ پنهان، در تولید معناهای متفاوت نقش دارد. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل نشانه ـ معناشناختی آن دسته از شعرهای شفیعی کدکنی است که حاوی پرسش هستند؛ ازجمله نتایج به‌دست ‌آمده این است که سروده‌ها بیشتر با تکیه ‌بر حس دیداری و شنیداری، زمینۀ حضور و اتصال گفتمانی با مخاطب را فراهم می‌کند و با ایجاد فضاهایی همچون حاضر­سازی غایب و غایب­سازی غایب، زمینۀ تعامل گفتمانی و رسیدن به «منِ متعالی» را ممکن می‌سازد. این مقاله به شیوۀ تحلیل محتوای کیفیِ متن، با گزینش بعضی از شعرهای حاوی «پرسش» به انجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


. احمدی، بابک. (1388). ساختار و تأویل متن. چاپ یازدهم. تهران: مرکز.
. اعلایی مینا و عبّاسی علی. (1398). «بررسی سکوت در گفتمان ادبی با رویکرد نشانه-معنا شناختی؛ مطالعۀ موردی کلیدر و جای خالی سلوچ اثر محمود دولت آبادی». جستارهای زبانی. دورۀ10.شمارۀ1. تربیت مدرّس. تهران. صص(221-195).
. پور نامداریان، تقی. (1387).«بلاغت مخاطب و گفتگوی با متن». نقد ادبی، سال 1. شماره 1. ترتیب مدرس، تهران. صص (27-11).
. حسام پور، سعید و مهرابی، امیر(1395).«تجزیه‌وتحلیل نشانه _ معناشناسی شعر «حلّاج» از شفیعی کدکنی». ایران نامک. سال 1. شماره 4. زمستان.(صص 70-50).
. دبّاغ، سروش و عابدینی فرد، مرتضی. (1388). «ویتگنشتاین و نگریستن از وجه ابدی».فصلنامۀ اندیشۀ دینی. دانشگاه شیراز. پاییز. پیاپی 32. (صص 42-29).
. رجائی، محمد خلیل. (1340). معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. شیراز: انتشارات دانشگاه.
. شریفی، فیض. (1393). شعر زمان ما (شفیعی کدکنی). تفسیر و تحلیل از فیض شریفی، چاپ اول. تهران: نگاه.
. شعیری، حمیدرضا. (1386). «بررسی انواع نظام های گفتمانی از دیدگاه نشانه-معناشناختی». مجموعه مقالات دانشگاه علّامه طباطبایی. شمارۀ219. (صص119-106).
.ـــــــــــــــــــــــ. (1395). تجزیه‌وتحلیل نشانه - معناشناختی گفتمان. چاپ چهارم. تهران: سمت.
. ــــــــــــــــــــــ و دیگران .(1388). «از نشانه‌شناسی ساخت‌گرا تا نشانه- معناشناسی گفتمانی». فصلنامۀ نقد ادبی. سال دوم، شماره 8.(صص 51-33).
.ــــــــــــــــــــــ. (1391).«تحلیل نشانه معناشناسی خلسه در گفتمان ادبی» فصلنامۀ پژوهشی‌های ادبی، سال 9، شماره 36 و 37. تابستان و پاییز.(صص 146-129).
. ـــــــــــــــــــــــ و دیگران.(1392). «تحلیل نشانه_ معناشناختی شعر باران» ادب پژوهی. شمارۀ بیست و پنجم. پاییز.(صص 89-59).
. صفوی، کوروش. (1387). درآمدی بر معناشناسی. چاپ سوم. تهران: سورۀ مهر.
. فلّاح ابراهیم و شجیع‌پور سجّاد. (1398). «تحلیل روایت موسی (ع) و سامری برپایۀ نشانه‌معناشناسی گفتمانی». جستارهای زبانی. دورۀ 10. شمارۀ1. تربیت مدرّس. تهران. (صص50-25).
. مکاریک، ایرنا ریما. (1393). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چ5. تهران: آگه.
. یول، جرج. (1387). کاربردشناسی زبان. ترجمۀ محمد عموزادۀ مهدریجی و منوچهر توانگر. چ3. تهران: سمت.
. Innis,RoberT E.(1985). Semiotics: An introductory Anthology. BlooMington. Indian university- press.
. karmpen, Martin and[et.al.],(1987). Editors. Classics of semiotics. New York. Plenum press
. Roman yakobson,1981,poetry of Grammar and Grammar of poetry ,III, Mouton publishers, new york.
. Saussure,Ferdinand de.(1922) cours.de Linguistique central. Edited by tulliode Mauro. paris. Payot.

. Innis,RoberT E.(1985). Semiotics: An introductory Anthology. BlooMington. Indian university- pre