نقش طرح‌واره‌های مرتبۀ دوم در تحلیل ساختارهای [اسم + شناسی/ نگاری/ کاوی] و صفت‌های متناظر آن‌ها در زبان فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
هدف از پژوهش پیش­‌رو آن است که ضمن معرفی مفهوم طرح­واره‌های مرتبۀ دوم در نظریۀ ساخت­واژۀ ساختی (Booij, 2010, 2018) از آن در تحلیل چند ساختار ساخت­واژی زبان فارسی استفاده شود و نحوۀ شکل‌گیری این ساختارها را تبیین کند. طرح­وارۀ مرتبۀ دوم را مجموعه‌ای از دو یا چند طرح­واره دانسته‌اند که میان آن­ها رابطۀ جانشینی برقرار است که در این پژوهش به‌منزلۀ ابزاری برای تحلیل سه ساختاری که بیشتر در حوزه‌های مربوط به رشته‌ها، گرایش‌ها و فناوری‌های علمی کاربرد دارند، استفاده می­شوند. این ساختارها عبارت­اند از: 1. اسم‌های دارای ساختار [اسم ـ شناسی ـ ی] و صفت‌های نسبی متناظر با آن­ها؛ 2. اسم‌های دارای ساختار [اسم ـ نگار ـ ی] و صفت‌های نسبی متناظر با آن­ها و 3. اسم‌های دارای ساختار [اسم ـ کاوی ـ ی] و صفت‌های نسبی متناظر با آن­ها. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که مفهوم طرح­وارۀ مرتبۀ دوم ابزار مناسب و کارآمدی برای تحلیل این ساختارها بوده است و رویکرد ساخت‌بنیاد خلاف رویکرد اشتقاقی ـ که توانایی تبیین اینچنین ساختارهایی را ندارد ـ به­خوبی می‌تواند چگونگی شکل‌گیری این ساختارها را برای ما تبیین کند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1394). «تبیین ساختارهای ناپایگانی زبان فارسی در چهارچوب نظریۀ ساختواژۀ ساخت‌محور». مجموعه مقالات سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در مطالعات زبان، دانشگاه تهران، انتشار به‌صورت لوح فشرده.
بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1395). «رویکرد ساخت‌بنیاد به صرف و کاربرد آن در آموزش واژه‌های مشتق و مرکب فارسی برای فارسی‌آموزان». مجموعه مقالات نخستین همایش واکاوی منابع آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان (به کوشش م. میردهقان). جلد دوم. تهران: نشر خاموش، 1020-999.
بامشادی، پارسا و فریبا قطره (1396). «چندمعنایی پسوند «- ی» فارسی: کندوکاوی در چارچوب ساختواژۀ ساختی». جستارهای زبانی، دورۀ 8، شمارۀ 7، 289-265.
بامشادی، پارسا؛ شادی انصاریان و نگار داوری اردکانی (1397). «چندمعنایی پسوند «- انه» فارسی: رویکرد ساختواژۀ ساختی». مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، دورۀ 6، شمارۀ 22، 39-21.
رفیعی، عادل (1391). «صرف ساخت‌محور: شواهدی از فرایندهای واژه‌سازی در زبان فارسی». مجموعه مقالات هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران، دانشگاه علامه طباطبایی، 336-327.
رفیعی، عادل و سارا ترابی (1393). «وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی». علم زبان، دورۀ 2، شمارۀ 3، 64-49.
صادقی، علی‌اشرف (1372). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 10». نشر دانش، شمارۀ 76، 247-239.
عباسی، زهرا (1396). «واژه‌های غیربسیط فارسی در صرف واژگانی و صرف ساختی». جستارهای زبانی، شمارۀ 38، 93-67.
عظیم‌دخت، ذلیخا و عادل رفیعی (1395). «واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال از منظر صرف ساختی: مورد [x - یاب]». مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی صرف (به کوشش شهرام مدرس خیابانی و فریبا قطره). تهران: ‌نشر نویسۀ پارسی،‌ 170-143.
کلباسی، ایران (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چاپ پنجم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هاشمی زرج‌آباد، حسین (1393). «بازنگاهی به پسوند –گری با نگاهی به داده‌هایی از آذربایجانی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، دوره 4، شماره 7، 217-193.
Aronoff, Mark (1976). Word formation in generative grammar. Cambridge, MA: MIT Press.
Booij, Geert (2010). Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
Booij, Geert (2015). “Word-formation in construction grammar”. In P.O. Müller, I. Ohnheiser, S. Olsen & F. Rainer (eds.), Word-Formation: An International Handbook of the Languages of Europe, Vol. 1 (pp. 188-202). Berlin/Boston: De Gruyter Mouton.
Booij, Geert (2016). “Construction Morphology”. In A. Hippisley & G.T. Stump (eds.), The Cambridge Handbook of Morphology (pp. 424-448). Cambridge: Cambridge University Press.
Booij, Geert (2018). “The Construction of Words: Introduction and Overview”. in G. Booij (ed.), The Construction of Words: Advances in Construction Morphology (pp. 3-16). Cham: Springer.
Booij, Geert and Francesca Masini (2015). “The role of second order schemas in the construction of complex words”. In L. Bauer, L. Körtvélyessy & P. Štekauer (eds.), Semantics of Complex Words (pp. 47-66). Dordrecht: Springer.
Dowty, David (2007). “Compositionality as an empirical problem”. In Chris Barker & Pauline Jacobson (eds.), Direct compositionality (pp. 23-101). Oxford: Oxford University Press.
Frege, Gottlob (1892). “Über Sinn und Bedeutung”. Zeitschrift für Philosophie und philosophische Kritik, 100(1): 25–50.
Kapatsinski, Vsevolod (2013). “Conspiring to mean: Experimental and computational evidence for a usage-based harmonic approach to morphophonology”. Language, 89(1): 110–148.
Nesset, Tore (2008). Abstract phonology in a concrete model: Cognitive linguistics and the morphology-phonology interface. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.