بررسی رده‌شناختی تطبیقی حرکت پرسش‌واژه‌ها در زبان-های فارسی و عربی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
4 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
5 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
یکی از بحث­های مهم زبان­شناسی در قرن اخیر، بحث رده­شناسی و جهانی­های زبان است. در رده­شناسی مؤلفه­های متعددی بررسی می­شوند. یکی از آن مؤلفه­ها، تشخیص حرکت پرسش­واژه­ها در زبان­هاست. رده­شناسان در این زمینه، دو ردۀ اصلی را مشخص کرده­اند: نخست آنکه پرسش­واژه­ها در جای عنصری که از آن در جمله پرسش می­کنند، می­آیند و دیگر آنکه پرسش­واژه­ها به­ناچار در آغاز جملات پرسشی قرار می­گیرند. در این پژوهش قصد داریم حرکت پرسش­واژه­ها در زبان­های فارسی و عربی را بررسی کنیم تا بتوانیم جایگاه آن­ها را در نظام رده‌شناسی زبانی روشن سازیم. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است و جملات مورد بررسی و تحلیل، از متون مختلف گونۀ رسمی هر دو زبان جمع­آوری شده است. بر اساس یافته­های این پژوهش، زبان­های فارسی و عربی از لحاظ حرکت پرسش­واژه­ها در دو ردۀ متفاوت قرار می­گیرند. گرایش بیشتر پرسش­واژه­های فارسی این است که در جای عنصری که از آن پرسش می­کنند، می­آیند، در حالی که پرسش­واژه­های زبان عربی، در آغاز جملات پرسشی قرار می­گیرند. همچنین، هر دو زبان با جهانی­های زبانی ارائه شدند و در این زمینه سازگار هستند. از دیگر نتایج این پژوهش آن است که دلایل ساختاری، معنایی و پردازشی بر موضوع حرکت پرسش­واژه تأثیر گذارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- منابع فارسی
1-1 منابع چاپی
- ابن الرسول، سید محمد رضا و دیگران (1391)، «معانی غیر مستقیم جملات پرسشی از دیدگاه کاربردشناسی زبان و بلاغت عربی، جستارهای زبانی، د 3، ش3 .
- احمدیان، محمد (1395)، فقه به زبان ساده، تهران: احسان.
- انوری، حسن و حسن گیوی (1391)؛ دستور زبان فارسی 1 ؛ چ2، تهران: فاطمی.
- ایمانی، محسن (1384)؛ آسیب‌شناسی مطالعه، چ2، تهران: انجمن اولیا و مربیان.
- باطنی، محمد رضا (1392)؛ توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی؛ چ27، تهران: امیر کبیر.
- پورعمرانی، روح الله مهدی (1388)؛ چلچراغ: بازآفرینی چهل داستان از حکایتهای قابوس نامه، تهران: تیرگان.
- خاقانی فرد، میترا و دیگران (1394)؛ خشونت خانوادگی علیه زنان و کودکان، تهران: نگارستان اندیشه.
- خانلری، پرویز ناتل (1391)؛ دستور زبان فارسی؛ چ23، تهران: انتشارات طوس.
- خیام پور، عبد الرسول (1393)؛ دستور زبان فارسی؛ چ17، تهران: ستوده.
- دبیر مقدم، محمد (الف- 1393)؛ زبانشناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی؛ ویراست دوم، تهران: سمت.
- (ب- 1393)؛ رده‌شناسی زبان‌های ایرانی؛ ج1 ، چ2 ، تهران: سمت.
- دبیر مقدم، محمد و راحله کلانتری (1395)؛ «بررسی ساخت اطلاع جملات پرسشی در فارسی نو با تأکید بر متن»، بهار، س 20، ش67 .
- راسخ مهند، محمد (1379)؛ «جملات پرسشی در زبان فارسی»؛ مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، ش91 .
- رضایی، والی و فاطمه بهرامی (1394)؛ مبانی رده‌شناسی زبان؛ تهران: انتشارات دانشگاه بهشتی.
- رودی، کمیل (1388)؛ دانشگاه و مرجعیت علمی؛ تهران: دانشگاه امام صادق.
- روزنامه ایران، سه‌شنبه، 29 / 3 / 1397، س 24، ش 6805 .
- غلامحسین زاده، غلامحسین(1391)؛ مقدماتی نگارش زبان فارسی؛ چ 2، تهران: سمت.
- قریب، عبد العظیم و همکاران (1392)؛ دستور زبان فارسی (پنج استاد)؛ چ 6، تهران: ناهید.
- کشمیری، مریم (1396)؛ تذهیب در ایران، تهران: سمت.
- مجله موفقیت، ، نیمه اول تیر 1397، س 20، ش 375.
- مشکات الدینی، مهدی (1374)؛ «جابجایی سازه‌های پرسشی در جمله‌های زبان فارسی و برخی نتایج نظری آن»؛ مجموعۀ مقالات دانشگاه علامه طبطبایی، ش 83 .
- نمونه سؤالات دانشگاه پیام نور، درس فارسی، نیم سال دوم 95 - 1394و تابستان 1395.
- وفایی، عباسعلی (1392)؛ دستور توصیفی براساس واحدهای زبان فارسی؛ تهران: سخن.
1- 2 منابع اینترنتی
- ایران آنلاین، چهارشنبه 25 / 7 /1397 ، اجتماعی، http://www.ion.ir/news/19670/
- باشگاه خبر نگاران جوان، 7 /11/ 1396، https://www.yjc.ir/fa/news/6415474/
- پرسشکده 5 / 12 / 1389، https://www.porseshkadeh.com/Question/33162/
- خبرگزاری فارس، 2/4/1397، گروه فرهنگ و هنر، حوزه مسجد و هیئت، http://www.
Farsnews.com/news/13970402000977
فصل اقتصاد، اقتصاد کلان، 11/11/ 1396،http://www.fasleqtesad.ir/Fa/News/21542/
مشاوره حقوق آنلاین، /6/1396،https://www.yasa.co/companyaffairs/liquidation-of-the-company.
- نیلگون، 12/4/2015، ورزش و تناسب اندام، http://nilgoon-mag.com
2- منابع عربی
2- 1 منابع چاپی
- ابن السراج، محمد بن سهل (1999)؛ الأصول فی النحو؛ شرح عبد السلام الفتلی، ج2، چ4، بیروت: مؤسسۀ الرساله.
- ابن الشجری، هبة الله بن علی (1992)؛ أمالی ابن الشجری؛ شرح محمود محمد الطناحی، ج1، قاهره: الخانجی.
- استراباذی، محمد بن الحسن (بی تا)؛ شرح کافیة ابن الحاجب؛ شرح احمد السید احمد،ج4، قاهره: کتابخانه توفیقیه.
- الأوسی، قیس اسماعیل (1988)؛ «المعانی المجازیة التی خرج إلیها أسلوب الاستفهام فی القرآن الکریم»، مرکز علمی عراقی، ش 69 و 70 .
- جرجانی، عبد القاهر بن عبد الرحمن(1982)؛ المقتصد فی شرح الایضاح؛ شرح کاظم بحر المرجان، ج1، بغداد: دار الرشید.
- جمال الدین بن هشام (1972)، مغنی اللبیب؛ تحقیق مازن المبارک و محمد على حمد الله، چ3 ، بیروت: دار الفکر .
- حسن، عباس (1975)؛ النحو الوافی؛ ج4، چ3، قاهره: دار المعارف.
- خوارزمی، القاسم بن الحسین ( 2000)؛ التخمیر، تحقیق عبد الرحمن بن سلیمان العثیمین، ج4، ریاض: العبیکان.
- دقر، عبد الغنی (1986)؛ معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف؛ دمشق: دار القلم.
- روزنامه کیهان العربی، سه شنبه 19/6/ 2018، سال 38، ش 9875.
- سامرائی، فاضل صالح (2007)؛ الجملة العربیة تألیفها و أقسامها، چ2، عمان: دار الفکر.
- ستیتیه، سمیرشریف (1368)؛ «الانماط التحویلیة فی الجملة الاستفهامیة العربیة»؛ دانشگاه الیرموک، ش69 .
- سیبویه، عمرو بن عثمان (2004)؛ الکتاب؛ تحقیق عبد السلام هارون؛ ج2، چ4 ، قاهره: الخانجی.
- الطهطاوی، احمد عبد العال (2007)؛ موسوعة المسابقات: 10000سؤال و جواب، قاهره: دار الغد الجدید.
- عتیق، عبد العزیز (1974)، علم المعانی، بیروت: دارالنهضة العربیة.
- العسلی، بسام (1986)؛ مشاهیر قادة الاسلام: موسی بن نصیر، چ7 ، بیروت: دار النفائس.
- عزیزی پور، محمد رضا (1393)؛ المصطلحات المتداولة فی الصحافة العربیة؛ چ9، تهران: سمت.
- عقاد، سحر و علی اللاذقانی (2011)؛ «أسلوب الاستفهام فی کتاب العهد القدیم»؛ بحوث جامعة حلب، سلسلة الآداب و العلوم الانسانیة، ش 75.
- الغضبان، منیر محمد (2010)؛ أخلاقیات الحرب فی السیرة النبویة؛ قاهره: دار السلام.
- غلایینی، مصطفی (2006)؛ جامع الدروس العربیة؛ ویراستار سالم شمس الدین، ج1، بیروت: المکتبة العصریة.
- نصر الله، املی (1985)؛ الطاحونة الضائعة؛ بیروت: مؤسسه نوفل.
2-2 منابع اینترنتی
- الجمهوریة اللبنانیة،27/ 10/ 2018، خدمات، أسئلة و أجوبة،http://www.pcm.gov.lb/arabic/
faq.aspx?pageid=41/.
- شبکه العالم، جمعه 21/4/ 2017، سوریا، /http://www.alalam.ir/news/1956385
- عرب سؤال و جواب، 22/10/ 2012، علوم و معارف،http://www.qaarb.com/2676/