واکاوی نام‌آوایی در قرآن کریم با تکیه بر نظریۀ اشتقاق ابن جنی: مطالعۀ موردی ترکیب آواهای «ح، ل، م»

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیات عرب، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
2 عضو هیئت علمی، دانشیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
3 عضو هیئت علمی، استادیار زبان و ادبیات عرب، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
زبان ابزار اصلی ارتباط انسان­هاست. الفاظ یک زبان علامتی بیش نیستند و بر اساس روابطی که بین این علائم (دال) و معنی (مدلول) برقرار است، معنایی را می­رسانند. مسلماً در ایجاد این ارتباط آواها نقش اساسی دارند و نشانه­هایی برای فهم بهتر مقصود گوینده هستند. به ادعای ابن ­­جنی زبان­شناس (متوفی 392ق) آوا دلالتی ذاتی بر معنی دارد، پدیده­ای که به «نام­آوایی» معروف است. قرآن کریم به­منزلۀ نمونه والای سخن در ابلاغ پیام خود از این ویژگی زبانی و آواهای القاگر که آهنگ آن­ها معنای خاصی را در ذهن تداعی می­کند، بهره گرفته است. هدف از این پژوهش، تحلیل ارتباط معنایی مشتقات برگرفته از آواهای «ح، ل، م» بر پایۀ نظریۀ ابن ­جنی و تبیین تناسب معنایی واژگانی آواها از رهگذر توصیفی ـ تحلیلی است. از یافته­های این پژوهش می­توان به اعجاز معنوی آوا در تفهیم مخاطب همراه با اعجاز کمینه­گویی آن در تجسیم مفاهیم انتزاعی با کم­ترین صوت اشاره کرد؛ زیرا مشتقات با واج­های یکسان، معانی مرتبطی دارند؛ مثلاً تمام ترکیب­های متفاوت «ح، ل، م» معنی حرارت پنهان، لطافت، بست و قوت را می­رسانند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع1. قرآن کریم1.
2. ابن الجزری، محمد(بی‌تا) النشر فی القراءات العشر، بیروت، دار الکتب العلمیه.
3. ابن جنی، ابوالفتح عثمان(1956) الخصائص، تحقیق محمد علی نجار. ج1 و 2. بیروت، دار الهدی.
4. ابن سینا، ابو علی(1348) اسباب حدوث الحروف، ترجمه پرویز ناتل خانلری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
5. ابن فارس، ابو الحسین(1399) معجم مقاییس اللغه، دار الفکر.
6. ابن منظور،محمدبن مکرم‌(1414)لسان العرب‌، بیروت، دار صادر.
7. انیس، ابراهیم(1984) دلاله الالفاظ، القاهره، مکتبه الانجلو المصریه.
8. انیس، ابراهیم(1975) الاصوات اللغویه، القاهره، مکتبه الانجلو المصریه.
9. بابایی،احمدعلی(‌1382) برگزیده تفسیرنمونه‌، تهران، دارالکتبالاسلامیه.‌
10. بروجردی،سیدمحمدابراهیم(‌1366) تفسیرجامع‌، تهران، صدر.
11. پرین، لارنس(1373) درباره شعر، ترجمه فاطمه راکعی، تهران، اطلاعات.
12. حسن حسن جبل، محمد(1426) علم الاشتقاق نظریا و تطبیقا، قاهره، مکتبه الادب.
13. حسینی، محمدضیاء(1366) درآمدی بر زبانشناسی همگانی، تهران، سترگ.
14. حق‌شناس، علی محمد(1388)آواشناسی، تهران، آگاه.
15. حیدری، مرتضی(1394) نشانه‌شناسی نگرشهای حروفی مولانا، متن پژوهی ادبی،ش67.
16. خاقانی،محمد،فضیلت،یوسف(1393)دلالت‌آوایی در آیه‌های وعد‌ووعید،‌قرآن در‌آینه پژوهش، ش1.
17. خوش‌منش، ابوالفضل(1388)فرهنگ اشتقاقی تطبیقی واژگان قرآن،علوم و معارف قرآن، ش 2.
18. الخولی، محمد(1987) الاصوات اللغویه، ریاض، مکتبه الخریجی.
19. الدایه، فایز(1996) علم الدلاله العربیه، دمشق، دارالفکر.
20. درویشی،منصور،شهیم،سیدمحمدهادی،دهدشتی،حامد(1391)آواهای‌قرآنی‌وتاثیرات‌اعجازگونه‌معنایی، همایش اعجاز قرآن.
21. راغب، الحسین بن محمد(1412) المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار المعرفه.
22. روبنز، ر. ه(1997) موجز تاریخ علم اللغه (فی الغرب) ترجمه احمد عوض، الکویت، عالم المعرفه.
23. زارع،آفرین،بیات،موسی،دیانت،لیلا(1391)تحلیل‌آوایی‌صحیفه‌سجادیه،پژوهش‌قرآن‌و حدیث، ش45.
24. زندی ، بهمن(1385) آواشناسی و تجوید قرآن، پیام نور.
25. ستوده نیا، محمد رضا(1378) بررسی تطبیقی میان تجوید و آواشناسی، تهران، رایزن.
26. سیبویه، ابو بشر عمربن عثمان(1967) الکتاب، بیروت، العالمیه.
27. سید قطب، ابراهیم(2003) النقد الادبی اصوله و مناهجه، القاهره، دارالشروق.
28. سیدی، سیدحسین، عبدی، زهرا(1384) التحلیل الموسیقی لآی القرآن الکریم، شناخت، ش47.
29. سیوطی، جلال الدین(1959) المزهر فی علوم اللغه، بیروت، المکتبه العصریه.
30. شفیعی کدکنی، محمد رضا(1370) صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه.
31. الصالح، صبحی(1970) دراسات فی فقه اللغه، بیروت، دارالعلم.
32. الصغیر، محمد حسین(1420) الصوت اللغوی فی القرآن، بیروت، دار المورخ العربی.
33. صیادی، روح‌الله، جعفری، صدیقه(1395) جلوه‌های اقتصادزبانی قرآن، زبان‌شناختی قرآن، ش1.
34. طالقانی، سیدمحمود(1362) پرتوی ازقرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار .‌
35. الطباطبایی، سیدمحمدحسین(1417) المیزان فی تفسیر القرآن، قم، حوزه علمیه.
36. الطبرسی،فضل بن حسن(‌1372) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو.
37. عباس، حسن(1998) خصائص الحروف العربیه و معانیها، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
38. عبد الله، محمد فرید(2008) الصوت اللغوی و دلالاته فی القرآن الکریم، بیروت، مکتبه الهلال.
39. العلایلی، عبدالله(1998) تهذیب المقدمه اللغویه، دمشق، دارالسوال.
40. الفراهیدی،خلیل بن احمد(1410) کتاب العین،‌ قم، هجرت‌.
41. فرخنده، پروانه(1378)پیشینه اشتقاق از دیدگاه دانشمندان مسلمان، زبان و ادب،ش 9.
42. فلاح ،ابراهیم، شفیع‌پور، سجاد(1394) کاربردشناسی نشانه‌های آوایی قرآن، پژوهشهای قرآن، ش1.
43. قائمی، مرتضی و صمدی، مجید(1390).بررسی چیدمان حروف معلقات سبع، زبان پژوهی، ش6.
44. قباوه، فخر الدین(2001) الاقتصاد اللغوی فی صیاغه المفرد، القاهره.
45. قدور، احمد محمد(1999) مدخل الی فقه اللغه العربیه، بیروت، دارالفکر.
46. قرشی، علی اکبر(1371) قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
47. قهرمانی، بهاء‌الدین، جاوری، محمد(1395) اعجاز لفظی و هنری قرآن، پژوهش‌ادبی، سال4، ش3.
48. کاشانی، ملافتح‌الله(1336) تفسیرمنهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران.
49. الکرملی، انستاس ماری(1938) نشوء اللغه العربیه و نموها، قاهره.
50. المازنی، عبد القادر(1990) الشعر غایاته و وسائطه، بیروت، دارالفکر.
51. محمد بشر، کمال(1980) علم اللغه العام للاصوات، قاهره، دارالمعارف.
52. محمدی، علی و کمرخانی، ماندانا(1393)صدامعنایی شعر گفتاری معاصر، ادب پژوهی، ش27.
53. مصطفوی، حسن(1360) التحقیق فی الفاظ القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
54. مومنی، منصور(1392) درباره معانی حروف، تهران، مشکی.
55. مهیار،رضا (1375) فرهنگ ابجدی عربی- فارسی‌، تهران، انتشارات اسلامی.
56. نیکوبخت، ناصر(1383) صوت آواها و نظریه منشا زبان، پژوهشهای ادبی، ش 3.
57. وحیدیان کامیار، تقی(1375) فرهنگ نام‌آوایی فارسی، مشهد، دانشگاه فردوسی.
58. ولک، رنه(1388) تاریخ نقد ادبی، ترجمه سعید ارباب، تهران، نیلوفر.
59. یاسوف، احمد(1388) زیباشناسی واژگان قرآن، ترجمه سیدحسین سیدی، تهران، چاوشگران.
60. Mathews, p, 1991, morphology, 2nd, ed, Cambridge, cup.
61. Yule, George, 1996, the study of language, Cambridge.