سبک‎‌شناسی روایت (سبک روایت حکایت‌های حلاج، بر اساس نظریۀ سیمپسون)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه اصفهان. اصفهان
2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
هدف پژوهش حاضر آن است که انواع مؤلفه‌های سبک‌شناسی روایت را در چند حکایت بررسی کند. این پژوهش بر روی سه حکایت منظوم عرفانی از عطار با محوریت شخصیت حلاج انجام شده است. پرسش‌های بنیادین پژوهش این است: الف) مؤلفه‌های سبکی ـ روایی مبتنی بر کدام سازو­کارهای سبک‌شناسی روایت تبیین می‎شود؟ و ب) این مؤلفه‌ها چگونه در گفتمان روایی نمود پیدا می‌کند؟ این پژوهش به­روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای و به شیوۀ تحلیلی است و از متدلوژی سیمپسون در کتاب سبک‎شناسی بهره گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که با تحلیل فرایندها، میزان مشارکت شخصیت‌های داستان مشخص می‌شود. درخصوص زاویۀ ‌دید زمانی نیز چون هر سه حکایت حول محور شخصیت حلاج است، به زمان خاصی اشاره نمی‌شود. درنگ توصیفی مثال دیگری از این زاویۀ ‌دید است و تداوم متن در حکایات طولانی‌تر از تداوم داستان است. البته، در حکایت دوم روایت خلاصه و فشرده بیان می‌شود. طبیعتاً از منظر زاویۀ ‌دید مکانی و روانی اشاره به مکان چندان موضوعیت ندارد؛ چون تبیین جایگاه و مقام حلاج مدنظر نویسنده است. وجهیت در حکایات حلاج چند ویژگی دارد: اول، چون راوی با گفتار مستقیم احساسات و حالات حلاج و شخصیت عاشق را روایت می‌کند، وجهیت مثبت است. این موضوع را می‌توان با الگوی فالر ـ آسپنسکی تبیین کرد. درخصوص گویش فردی، واژگان به­کار­رفته عکس‌العمل عاشق بعد از رویارویی با خاکستر معشوق (حلاج) و یافتن نشانی از او را بیان می‌کند که بسیار با بافت عارفانۀ داستان هم­خوانی دارد. هر سه حکایت حلاج در قالب «ساختار متنی» لباو قابل بررسی است. درخصوص بینامتنیت نیز دو حکایت «حلاج بر سر دار» و «حلاج با سر بریده در خواب» در متون دیگر نقل شده‌اند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


• تقوی، محمد و قدیریان (1387). «ویژگی‌های ساختاری و روایتی حکایت‎های مشایخ در مثنوی‎های عطار». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش 160. صص115-136.
• تولان، مایکل (1386). روایت‌شناسی، درآمدی زبانشناختی- انتقادی. ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
• خیام‌پور، عبدالرسول (1389). دستور زبان فارسی. تبریز: ستوده.
• رضویان، حسین (1390). سبک‌شناسی روایت در داستان‌های کوتاه. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
• ___________ و آقاگلزاده (1391). «سبک‌شناسی روایت در داستان‌های کوتاه «چشم شیشه‎ای» اثر صادق چوبک». نامه نقد. مجموعه مقالات دومین همایش ملی نقد ادبی با رویکرد نشانه‌شناسی ادبیات.
• ریمون کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
• شعیری، حمیدرضا (1392). تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
• شیرازی عدل، مهرناز و فرهاد ساسانی (1392).«دیدگاه از منظر زبانشناسی شناختی و کاربرد آن در تحلیل متن داستانی». دوفصلنامه جستارهای زبانی. ش 1. صص 65-87.
• صارمی، سهیلا (1386). مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار. جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• __________ (1389). مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار. جلد دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• عطار نیشابوری (1387). منطق‌‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‎کدکنی. تهران: سخن.
• _________ (1388). اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‎کدکنی. تهران: سخن.
• _________ (1905). تذکره‌الاولیا. مقدمه، تصحیح و توضیحات نیکلسون. لیدن.
• علوی، فاطمه (1395). «بررسی زبانشناختی زاویه دید در داستان کوتاه «صراحت و قاطعیت» براساس الگوی سیمپسون». مجله جستارهای زبانی. ش 3. صص 87-105.
• غفاری، محمد و نجومیان (1391). «گفتمان غیرمستقیم آزاد و اهمیت آن در سبک‌شناسی روایت: بررسی مقابله‎ای داستان‌های مدرنیستی و پیشامدرنیستی». مجله نقد زبان و ادبیات خارجی. ش 9.
• قریب، عبدالعظیم و دیگران (1392). دستور زبان فارسی. تهران: ناهید.
• مدرس رضوی، محمدتقی (1344). تعلیقات حدیقه‌الحقیقه. تهران: علمی.
• مقدسی، مطهربن طاهر (1392). آفرینش و تاریخ. ترجمه و تعلیق محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
References:
• Simpson, p. (1993). Language, Idiologey and point of view. London: Routledge
• Simpson, p. Montgomery, M. (1995) Language, literature and film: the stylistics of Bernard MacLaverty,s cal, , In Verdonk, p. and Weber, J.J.(eds) Twentieth Centruy Fiction: From Text to Context London: Routledge, 138-64.
• Simpson, p. (2004). Stylistics. London: Routledge