تلفظ تکواژ جمعِ «ها» در زبان فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشیار زبان‌شناسی دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
چکیده
تکواژ جمعِ «ها» زایاترین نشانۀ جمع در زبان فارسی است. این تکواژ به­جز در سبک رسمی فقط در بافتِ پس از واژه‌های مختوم به دو واکۀ /e/ و /A/، و در صورت جمع چند واژۀ‌ خاص که در آن­ها تأکیدِ تکواژِ «ها» بر مفهوم «تعداد زیاد» است به­صورت کاملِ [hA] تلفظ می‌شود. از این ‌رو، در بیشتر بافت‌ها یعنی پس از واژه‌های مختوم به همخوان‌ها و پس از واژه‌های مختوم به سه واکۀ /i/، /u/ و /o/ همخوان /h/یِ این تکواژ حذف می‌شود. البته برای رفع التقای واکه‌ها یک غلت جایگزین همخوان /h/ می‌شود. هدف این مقالۀ توصیفی ـ تحلیلی بررسی بافت‌های گوناگون و فرایندهای واجی‌ اثرگذار بر تلفظ تکواژ جمعِ «ها» در چارچوب نظریۀ بهینگی است. موارد منحصربه‌فردی که به­رغم فراهم بودن شرایط واجی، همخوان /h/یِ این تکواژ حذف نمی‌شود با بهره‌گیری از دو رویکرد زیرشاخۀ نظریۀ بهینگی «محدودیت‌های نمایه‌دار به­لحاظ واژگانی» و «محدودیت‌های دسترسی‌دار به واژگان» تحلیل شده است.



کلیدواژه‌ها

موضوعات


• جم، بشیر (1394). فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• ـــــــــــــــ (1396). «پیرامون تلفظ «را» در زبان فارسی». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. سال 9، شمارة 1، شمارة پیاپی 16، بهار و تابستان، صص 14-1.
• درزی، علی و آرزو معظمی(1385). تکواژ جمع در زبان فارسی. مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورة 57، شمارة 178، صص 96-77.
• درزی، علی و لیلا قدیری (1390). کمیت نمایی نشانة جمع «- ها» در فارسی. پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دورة 2، شمارة 1، بهار، صص 85- 71.
• صادقی، علی‌اشرف(1348). علامت‌های جمع در فارسی معاصر. مجلة سخن. دورة 19، شمارة 8، دی 1348.
• صادقی، علی اشرف (1365). التقای مصوت‌ها و مسألة صامت‌های میانجی. مجلة زبانشناسی، شمارة 6، 22 –3.
• صادقی، علی‌اشرف و غلامرضا ارژنگ(1357). دستور سال سوم آموزش متوسطة عمومی(فرهنگ و ادب). تهران: انتشارات آموزش و پرورش.
• علی‌نژاد، بتول و سید محمدتقی طیب (1385). نگاهی به دستگاه شمار اسم در فارسی معاصر. مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (ویژه نامة زبان و ادبیات فارسی). دورة 25، شمارة 3، پائیز، پیاپی 48، صص170-157.
• لازار، ژیلبر(1992). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمة مهستی بحرینی (1384). تهران: انتشارات هرمس.
• Archangeli, D. & D. Pulleyblank, (1994). Grounded phonology. Cambridge MA: The MIT Press.
• Baković, E. (2000). Harmony, Dominance and Control. PhD. Dissertation. Rutgers University. New Brunswick, NJ.
• Boersma, P. (2001). “Phonology- semantics interaction in OT, and its acquisition”. In Kirchner, R., Wikeley, W. and Pater, J., editors, Papers in Experimental and Theoretical Linguistics, Vol. 6: 24-35. University of Alberta, Edmonton.
• Ghomeshi, J. (1996). “Projection and inflection”: A study of Persian phrase structure, doctoral dissertation: University of Toronto.
• ----------------- (2003). “Plural marking, indefiniteness, and the noun phrase”. Studia Linguistica 57.2: 47-74.
• Golston, C. & R. Wiese. (1995). “Zero morphology and constraint interaction: subtraction and epenthesis in German dialects”. Yearbook of Morphology 1995. 143-159.
• Gouskova, M. (2012). Unexceptional segments. Natural Language and Linguistic Theory. 30: 79-133.
• Lombardi, L. (1996). Positional Faithfulness and Voicing Assimilation in Optimality Theory. Ms., University of Maryland, College Park.
• McCarthy, J. & A. Prince (1995). “Faithfulness and Reduplicative Identity”. In J. Beckman, L. W. Dickey & S. Urbancyzk (Eds.). University of Massachusetts Occasional Papers in Linguistics 18: Papers in Optimality Theory (pp. 149–348). Amherst, MA: GLSA.
• Pater, J. (2006). “The locus of exceptionality: Morpheme-specific phonology as constraint indexation”. In Papers in optimality theory III, eds. Leah Bateman, Michael O’Keefe, Ehren Reilly, and Adam Werle, 259–296. Amherst, MA: GLSA.
• -------------- (2008). “Morpheme-specific phonology: Constraint indexation and inconsistency resolution”. In Phonological argumentation: Essays on evidence and motivation, ed. Steve Parker. London: Equinox.
• Prince, A. & P. Smolensky (2004). Optimality Theory: Constrain Interaction in Generative Grammar. Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing.
• Spencer, A. (1996). Phonology: Theory and Description. Blackwell.