بازنمایی دشمن در متن خاطرات زنی در اسارت: بررسی موردی کتاب خاطرات من زنده‌ام

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران
3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بازنمود دشمن در متن خاطرات خودنوشتۀ یک زن از جنگ عراق با ایران است. با گذشت چند دهه‏ از این جنگ هنوز کسانی که درگیر جنگ بوده‏اند تصویری از دشمن دارند که با مرزبندی‏های ذهنی و فرهنگی آن‏هایی که تجربۀ حضور در جنگ و برخورد با دشمن را نداشته‏اند، متفاوت است. از طرفی نوع نگاه یک زن به دشمن تصویری متفاوت از آن به­دست میدهد. بدین منظور از­میان آثاری که در رابطه با جنگ نوشته شدهاند و نویسندۀ خانم دارند کتاب من زندهام اثر معصومه آباد انتخاب شد. این اثر به قلم فردی که در اسارت بوده نگاشته شده و متن تحت تأثیر احتمالی ذهنیت خاطرهنگار قرار نگرفته است. به همین دلیل متن مستقیم و دست اول به­شمار میآید. با به­کارگیری نظریۀ «سپهر نشانهای» لوتمان، نظریۀ «خلق دشمن» اکو و «مربع ـ نشانهشناختی» گریماس متن موردنظر تحلیل شد. بررسی متن نشان داد که برای بازنمود دشمن از قطبیسازی، تصویرسازی، و دشمن ایدئولوژیک استفاده شده است. شکل دشمن و میزان دشمنی در این اثر ثابت نیست. نویسنده برای هر دیگری میزان دشمنی متفاوتی قائل است؛ یعنی با پیوستاری از دشمن با درجات دشمنی متفاوت روبه­روییم. در برخی موارد بنا به اقتضای شرایط مانند احساس خطر یا درماندگی، دشمن نیز خودی تلقی می­شود.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آباد، معصومه (1393). من زنده‌ام، تهران: انتشارات بروج.
- ایروانی، محمدرضا (1386). بررسی و نقد و تحلیل سبکی خاطرات آزادگان دفاع مقدس، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- ایلخان، فرخنده (1388). تاریخ شفاهی زنان: تجربه‌ی زیستی همسران شهدا در جنگ، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهرا.
- پاکتچی، احمد (1383). مفاهیم متقابل فرهنگ و طبیعت در حوزه نشانه‌شناسی فرهنگی مکتب مسکو/ تارتو، مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر، تهران: فرهنگستان هنر.
- ساسانی، فرهاد (1387). خاطره و گفتمان جنگ، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.
- ------- (1384). گفتمان جنگ، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.
- سلطانی، سید علی‌اصغر (1392). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان‌های قدرت در جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
- سلیمی نژاد، فرشاد (1393). بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های فکری در خاطره‌نویسی دفاع مقدس با تأکید بر آثار: دا، دختر شینا، لشکر خوبان، پایی که جا ماند، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد خلخال.
- شعیری، حمیدرضا (1388). مبانی معناشناسی نوین، تهران: انتشارات سمت.
- طادی بنی، فریبا (1390). بررسی محتوای خاطرات هشت سال دفاع مقدس، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، شهرکرد، دانشگاه شهرکرد.
- غلام‌حسین‌زاده، محسن (1392). بررسی خاطره‌نویسی در ادبیات دفاع مقدس با تاکید بر سه کتاب، پرواز تا بی‌نهایت، آیینه اِسارت و نبرد درالوگ با نگاهی به سیرتکاملی آن در ادبیات کلاسیک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
- فیضی شعار، فاطمه (1393). بررسی ارزش‌های انقلاب اسلامی در خاطرات آزادگان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه شاهد.
- قیصری، عبدالرضا (1390). طنز و شوخ طبعی در خاطره نوشته‌های دفاع مقدس، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، کرمان، دانشگاه شهید باهنر.
- کاظمی، افسانه (1394). بررسی مؤلفه‌های فرهنگ ایثار و شهادت در خاطرات آزادگان دوران دفاع مقدس، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه شاهد.
- کمری، علیرضا (1390). نام آورد (2): بیست مقاله و گفتاورد درباره‌ی مطالعات نشانه‌شناختی جنگ/دفاع مقدس، دفتر دوم، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.
- لاکلا، ارنستو (1385). «واسازی، عمل‌گرایی، هژمونی»، در دیکانستراکشن و پراگماتیسم، ویراسته شنتل موف، ترجمه: شیوا رویگریان، تهران: گام نو.
- مومن‌آ‌بادی، مرجان (1393). بررسی ساختار روایی در خاطره نوشته‌های زنان از جنگ با تأکید بر "یکشنبه آخر" خانم معصومه رامهرمزی و"زیتون سرخ" خانم ناهید یوسفیان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، سمنان، دانشگاه سمنان.
- نامورمطلق، بهمن و کنگرانی، منیژه (1395). نشانه‌‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس: مجموعه مقالات، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- Courtés, J. (1991). Analyse Sémiotique du Discours. De l'énoncé à l'énonciation. Paris: Hachette
- Eco, U, (2012). Inventing Enemy and Other Occasional writings, translated by Richard Dixon. New York: Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company.
- Lotman, J. (1984). “Лотман, Юрий. О семиосфере. Труды по знаковым системам”, Sign Systems Studies, 17: 5–23.
- ________ (1990). Universe of the Mind. A Semiotic Theory of Culture. Bloomington/ Indianapolis: Indiana University Press.
- Posner, R. (2004). “Basic Tasks of Cultural Semiotics”, In: Gloria Withalm and Josef Wallmannsberger (eds.), Signs of Power – Power of Signs. Essays in Honor of Jeff Bernard. Vienna: INST, p. 56-89.
- Sonesson, G (2004). “The Globalisation of Ego and Alter. An essay in Cultural Semiotics”, Semiotica 148 (1/4). p.153-17
- ---------------- (2001) “Does Ego meet Alter — in the Global Village? A View from Cultural Semiotics”, Cultural identity in transition/Identitate culturalã în transitie, Proceedings of the 1st Semotics of Culture, conference, Univesitatea din Bacâu, Romania, November 1 – 4.
- -------------- (2000) “Ego meets Alter. The Meaning of Otherness”. In: Cultural Semiotics Special issue of Semiotica 128-3/4: Essays in honour of Vilmos Voigt, Bernard, Jeff (ed.), 537-559.