کاربردشناسی ساخت‌های پرسشی در متون علمی زبان فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشیار گروه زبان‌شناسی همگانی و زبان‌های خارجی، دانشگاه پیام‌نور، ایران.
چکیده
دانش بر پایۀ پرسش استوار است و در هر متن علمی، فرض بر این است که نویسنده به یک یا چند پرسش معین پاسخ دهد. با وجود مطالعات گسترده در­خصوص ملاحظات دستوری، آوایی و معنایی ساخت‌های پرسشی، تحلیل کاربردشناختی این گروه از ساخت‌های زبانی دارای سابقۀ چندانی نیست. برای نخستین­بار هایلند (2002) ساخت پرسشی را با رویکردی کاربردشناختی و به­مثابۀ راهبردی کلامی برای جلب توجه خوانندۀ متن معرفی کرد. در انگارۀ نظری هایلند، هفت کارکرد کلامی برای ساخت‌های پرسشی پیش‌بینی شده است: 1) ساخت پرسشی در جایگاه عنوان اثر، 2) مقدمه‌چینی، 3) بخش‌بندی متن، 4) موقعیت محکم، 5) اظهار نگرش یا رد ادعا، 6) تأیید خواننده و 7) پرسش واقعی. به­دلیل فقدان مطالعه‌ای در­خصوص کارکرد کلامی ساخت‌های پرسشی در زبان فارسی، نگارنده پس از فراهم ساختن پیکره‌ای از متون علمی زبان فارسی شامل 5700000 هزار واژه، کوشیده است خلأ پژوهشی موردنظر را رفع کند. به­منظور امکان مقایسۀ میان متون، فراوانی ساخت­های پرسشی در قالب مقیاس 10000 واژه نیز محاسبه شده است و یافته‌ها نشان می‌دهد که ساخت‌های پرسشی در ژانر کتاب درسی بیش از دو نوع مقاله و طرح پژوهشی به­کار می­رود. همچنین، در این خصوص شاهد تفاوت در متون مربوط به دو حوزۀ علوم انسانی و علوم پایه هستیم و لذا، دیدگاه مبتنی بر وجود دوگانۀ علوم نرم و علوم سخت تقویت می­شود. تفاوت در کارکرد کلامی ساخت­های پرسشی در متون مربوط به رشته‌های مختلف دانشگاهی نیز مشاهده می­شود.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدی، علیرضا (1394). «نقش تشبیه در خلق فضای بوف کور»، فصلنامه نقد ادبی، سال 8، شماره32، صص7-27.
اسمعلی‌زاده، سمیه ؛ صحرایی، رضامراد (1393). «مقایسه و بررسی میزان و نحوه تعامل نویسنده و خواننده در متون آموزش زبان فارسی و انگلیسی (با رویکرد میان‌رشته‌ای)»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 7، شماره 1، صص 119-143.
افراشی، آزیتا (1389). ساخت زبان فارسی (ویراست 2)، تهران: انتشارات سمت.
انوری، حسن؛ احمدی‌گیوی، حسن (1368). دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات فاطمی.
باطنی، محمدرضا (1348/1389) توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
برجعلی، احمد؛ عبدالملکی، سعید (1391). روان‌شناسی جنایی، انتشارات دانشگاه پیام نور.
پاینده، فرین (1395). ابربارها در فضا-زمان دوسینه: تأثیرات ابرتقارن در انبساط شتاب‌دار عالم، طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور استان آذربایجان‌شرقی
جانعلی‌زاده چوب‌بستی، حیدر؛ علیزاده، مصطفی (1393). «اجتماع علمی جامعه‌شناسی در ایران؛ تراکم اخلاقی یا آنومی؟»، فصلنامه جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 2 (1)، صص 9-41.
جلوداری ممقان، محمد (1384). نظریه اعداد، انتشارات دانشگاه پیام نور.
حسن‌زاده، مهدی (1392). «مقایسه جهات تجدیدنظر، فرجام و اعاده دادرسی»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره پنجم، شماره 3، صص 41-66.
حیدری، حسن و صباغی، علی (1390) «پرسش بلاغی در شعر مهدی اخوان ثالث»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 8، شماره های 31و32، صص 51-80.
خانجانی؛ محمد؛ خلقانی، جعفر، سلیمانی‌پری، محمدجواد (1388). اصول کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
خزایی فرید، علی؛ پاکار، الناز (1391) «معرفی الگویی جهت ارزیابی کیفیت ترجمه و توصیف دو شیوۀ اظهار نظر در کلاس‌های آموزش ترجمه»، دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال 4، شماره 1، صص 53-66.
دبیرمقدم، محمد؛ کلانتری، راحله (1395). «بررسی ساخت اطلاع جملات پرسشی در فارسی نو با تأکید بر متن»، متن‌پژوهی ادبی، سال 20، شماره 67، صص 51-83.
دست‌آموز، سعیده؛ محمدی، محمدرضا (1395). «بررسی تأثیر کنشهای گفتاری غیرمستقیم با ساختار پرسشی بر روند گفت‌وگو از منظر زبان روسی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی، دوره 7، شماره 1 (پیاپی 29)، صص39-57.
رضاقلی‌فامیان، علی (1393). «موضع‌گیری و مشارکت‌جویی در مقالات نقد کتاب‌های ادبیات فارسی»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 7، شماره 26، صص49-66.
رضایی، اکبر (1394). رابطه هیجان‌های تحصیلی، باورهای معرفت‌شناختی، خودکارآمدی و اهداف پیشرفت با رویکردهای یادگیری دانشجویان، طرح پژوهشی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی.
رضایی، والی؛ نیسانی، مژگانی (1392). «بررسی نحوی و کاربردشناختی ساخت‌های اسنادی شده در زبان فارسی بر اساس دستور نقش و ارجاع»، دوفصلنامه زبان‌پژوهی، سال 4، شماره 8، صص 23-51.
سرایی، حسن (1394). «بازتولید جمعیت کشور: وضع موجود و ملاحظاتی در باره سیاستگذاری»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 68، صص1-34.
شهروئی، سعید (1394). «رستم، شخصیتی اسطوره‌ای یا حماسی؟»، فصلنامه ادب‌پژوهی، شماره 33، صص 127-161.
فراهی، احمد؛ تنها، جعفر (1386). آزمایشگاه پایگاه داده‌ها، انتشارات دانشگاه پیام نور.
قویدل، محمدحسین (1388). تبیین عرف در نظام جزایی ایران، طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور استان آذربایجان‌شرقی.
عمادافشار، حسین (1372). دستور و ساختمان زبان فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
غیاثی، ندا؛ محمودی، فتانه (1394). «ساختارشکنی تفسیرهای دوگانه شعر حافظ در نگاره سلطان محمد نقاش»، فصلنامه نقد ادبی، سال 8، شماره 32، صص 105-131.
ماهوتیان، شهرزاد (1390). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناختی، تهران: نشر مرکز.
مشکوه‌الدینی، مهدی.(1394). دستور زبان فارسی:واژگان و پیوندهای ساختی (ویراست 2)، تهران: انتشارات سمت.
نحوی، هوشنگ (1387). الکترونیک 1(رشته فیزیک)، انتشارات دانشگاه پیام نور/
واعظی، هنگامه (1391). «تحلیل نقشی ساخت‌های پرسشی در زبان فارسی»، فصلنامه ادب‌پژوهی، شماره 20، صص89-109.
ولی‌زاده، عین‌اله (1394). بررسی خصوصیات فیزیکوشیمیایی شیر مادران دارای فرزند پسر و دختر، طرح پژوهشی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان‌شرقی.
Alexander, L.G. (1998). Longman English grammar practice for intermediate students, Longman.
Athanasiadou, A. (1990). The discourse function of questions, The 9th World Conference of Applied Linguistics, April:15-21, Halkidik, Greece.
Bamford, J. (2005). Interactivity in academic lectures: The role of questions and answers. In. J. Bamford & Bondi, M. (Eds.), Dialogue within discourse communities: Metadiscursive perspectives on academic genres (pp.123-145). Tubingen: Max Niemeyer.
Blagojević, S. & Ilić, B.M. (20120. Interrogatives in English and Serbian academic discourse- A contrastive pragmatic approach, Brno Studies in English, Vol. 38, No. 2, pp.17-35.
Chang, Y. (2012). The use of questions by speakers in lectures given in English: A cross-gender comparison, Taiwan International ESP Journal, Vol. 3: 2, pp.19-50.
Cullicover, P.W. (2013). Explaining syntax; Representations, structures and computation, Oxford University Press.
Givon, T. (2001). Syntax; An introduction, (Vol.1), John Benjamins Publishing Company.
Harris, S. (1984). Questions as a mode of control in magistrates' courts. International Journal of the Sociology of Language, 49, pp.5-28.
Hyland, K. (2002). What do they mean? Questions in academic writing, Text, 22 (4), pp.529-557.
Piazza, R. (2002).The pragmatics of conductive questions in academic discourse, Journal of Pragmatics, 34, pp. 509-527.
Radford, A. (2009). An introduction to English sentence structure, Cambridge University Press.
Snow, C.P (1959/1998). The two cultures and a second look. Cambridge: Cambridge University Press.
Tallerman, M. (2011). Understanding syntax (3rd ed.), Hodder Education.
Tauber, A. I. (2009). Science and the quest for meaning. Baylor University Press.
Webber, P. (1994). The function of questions in different medical English genres. English for Specific Purposes 13: 257–68.