بررسی تاریخی برخی از عناصر ساخت‌واژی گویش سیستانی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استاد زبان‌شناسی گروه ادبیات و زبان انگلیسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
چکیده
تحولات مداومی که در زبان‌ها رخ می‌دهد به­دلیل ماهیت پویای زبان بوده است که در گذر زمان به‌صورت بسیار کند و تدریجی حاصل شده است. در این راستا، زبان‌ها و گویش‌های محلی به­طور معمول کم­تر دستخوش تغییر قرار گرفته‌اند. گویش سیستانی نیز از جمله گویش‌هایی به­شمار می‌آید که دارای برخی ویژگی‌های آوایی، واجی، نحوی و ساخت‌واژی منحصربه­فردی است که آن را با زبان فارسی معیار (امروزی) متفاوت ساخته است. پژوهش حاضر، ضمن توصیف پاره‌ای از عناصر و ویژگی‌های ساخت‌واژی گویش سیستانی و مقایسۀ آن­ها با زبان فارسی باستان، میانه، دری، و زبان اوستا درصدد است تا نشان دهد که کدام عناصر تاریخی ساخت‌واژی در این گویش همچنان کاربرد دارد و هرکدام از چه دوره‌ای به ارث رسیده است. داده‌های زبانی پژوهش، از طریق بررسی کتابخانه‌ای و همچنین به روش میدانی با ضبط گفتار آزاد و مصاحبه با گویشوران سیستانی مسن بالای 60 سال گردآوری شده است. سپس، عناصر ساخت‌واژی به­دست آمده از گویش سیستانی با آنچه از زبان‌های فارسی باستان، میانه، دری و اوستا موجود است، مقایسه شد. نتایج پژوهش نشان داد که در این گویش پیشوندهای فعلی be-، me-، na-، ma- و شناسه‌های غیرگذشته، پسوند -ak(a)، ضمایر اشارۀ نزدیک i و اشارۀ دور o ، ضمایر شخصی فاعلی me، to، o، ، šmâ و ošo، ضمایر انعکاسی xod و مشترک ، عدم کاربرد ضمایر متصل و همچنین وجود خوشۀ دو همخوانی آغازین مانند: dr، st، fr، در زبان‌های فارسی باستان، میانه، دری و اوستا ریشه دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• استاجی، اعظم (1389). «بررسی تاریخی کارکردهای "که" در فارسی امروز». زبانشناسی و گویش‌های خراسان. شماره سوم. ص 1-13.
• آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد ( 1385). زبان پهلوی- ادبیات و دستور آن. تهران: انتشارات معین.
• آهنگر، عباسعلی (1382). «توصیف دستگاه واجی گویش سیستانی». مجله گویش‌شناسی. ضمیمه نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جلد اول. شماره اول. ص 4-32.
• آهنگر، عباسعلی، پاکزاد یوسفیان و حسنعلی کدخدا (1395). «توزیع جغرافیایی تنوعات واکه‌ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی». فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی. شماره اول. سال اول.ص 22-40.
• ابوالقاسمی،محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
• ابوالقاسمی،محسن (1384). راهنمای زبان‌های باستان ایران. تهران: سمت.
• اشمیت، رودیگر (1386). راهنمای زبان‌های ایرانی: زبان‌های ایران باستان و میانه. ترجمه آرمان بختیاری و دیگران. تهران: انتشارات ققنوس. چاپ دوم.
• اویسی، محسن (1374). بررسی و توصیف گویش سیستان در منطقه پشت آب زابل. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. مشهد: دانشگاه فردوسی .
• باقری، مهری (1375). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر قطره.
• برونر، کریستوفر (1977). نحو در ایرانی میانه غربی. ترجمه رقیه بهزادی. چاپخانه رامین. تهران
• تیت، جی پی (1362). سیستان. ترجمه غلامعلی رییس الذاکرین. زاهدان. اداره کل ارشاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان.
• خلیفهلو، فرید، مظفری، زهرا و کوشکی، فاطمه (1395). «سازگاری واژگان قرضی: رویکرد واجی-درکی». جستارهای زبانی. شماره هفتم. ص 97-123.
• زرشناس، زهره (1382). زبان و ادبیات ایران باستان. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
• سوکولوف، سرگی نیکلایویچ (1370). زبان اوستایی. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• راستارگویوا، ورا سرگونا (1347). دستور زبان فارسی میانه. ترجمه ولی الله شادان. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
• رضایی باغ‌بیدی،حسن (1380). معرفی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. گروه گویش‌شناسی.
• صادقی، علی‌اشرف (1394). «پسوندهای «-ا»، «-اک» و «ـک»». فرهنگ‌نویسی. شماره دهم. ص 3-16.
• صادقی، علی‌اشرف (1380). مسائل تاریخی زبان فارسی. تهران: انتشارات سخن.
• فرشیدورد، خسرو (1375). جمله و تحول آن در زبان فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، اسلامی، فیروزه، آقا گل زاده، فردوس(1389). «بررسی ساخت هجا و اصل توالی رسایی در زبان فارسی». جستارهای زبانی (پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی). شماره چهارم. ص 51-76.
• ماهوتیان، شهرزاد. (1384). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی. ترجمه مهدی سمائی. تهران: مرکز.
• مصاحب، غلامحسین (1345). دایره المعارف فارسی. تهران: فرانکلین.
• میرفخرایی، مهشید و میرزایی،محسن (1390). «ضمایر سکایی (ختنی)». مجله زبان‌شناخت. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال دوم. شماره اول. بهار و تابستان. ص 99-111.
• محمدی خمک، جواد. (1379). واژه‌نامه سکایی. تهران: انتشارات سروش
• ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی. تهران: انتشارات فردوس.
• Okati, F., A. A. Ahangar and K. Jahani (2009). “The Status of h and ʔ in the Sistani Dialect of Miyankangi”. Iranian Journal of Applied Language Study. Volume 1. Issue 1. pp. 80-90
• Ahangar, A. A. (2010). “A study of the verb system in the Sistani dialect of Persian”. Orientalia Suecana. pp. 5-44.
• Bartholomae, C. (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin: University Auflage.
• Bearman, P., T. Bianquis, B. Cliford, V. Donzel, W. Heinrichs (2003). The Encyclopedia of Islam. pp. 425–448. ‘Iran, iii. Languages’. Leiden: Brill.
• Brunner, C. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian. Delmar, Newyork
• Kent, R. (1953). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. 2nd Ed. New Haven: CT.
• Gnoli, G and A. V. Rossi (1979). Iranica. Online encyclopedia.
• Mashhady, H., M. Delaramifar (2013). Journal of Language Teaching and Research. Vol. 4, No. 6, pp. 303-310.
• Miran, M. A. (1969). Major Problems of Dari Speakers in Mastering Pashto Morphology. M.A. dissertation. University of Texas at Austin.
• Okati, F., A. A. Ahangar, and C. Jahani (2009). »The Status of h and ʕ Sistani Dialect of Miyankangi«. Iranian Journal of Applied language studies. Vol.1. NO 1. PP. 35-37.
• Skjarvo, O. (2016). Introduction to Old Persian. Cambridge Mass. London.
• Windfuhr, G.(1989). "New Iranian Language". In Rüdiger Schmitt (Ed.). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Ludwig. pp. 246-250.