بررسی شناختی استعاره‌های آنتروپومورفیک در گفتمان قرآنی بر مبنای نظریه آمیزۀ مفهومی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد، ایران.
چکیده
بسامد بالای ابزار زبانی استعارۀ آنتروپومورفیک در قرآن نه­تنها زمینۀ انحراف اندیشگانی از توحید و حقایق توحیدی را فراهم نمی‌کند، بلکه در پرتو نظریۀ آمیزۀ مفهومی، حقایق عالم ربوبی، مجهولات عالم غیب و حقایق عقلی و معنوی را در مقیاس بشری روشن می‌سازد. بدین تصور مهم‌ترین اهداف این نوشتار استخراج گونه‌هایی از آنتروپومورفیسم قرآنی، تبیین سازوکارهای شکل‌گیری آن‌ها، تحلیل مفهوم‌سازی‌های خاص در ورای هریک از این استعاره‌ها و انگیزه‌های معنایی کاربست آن‌هاست. دستاورد حاصل نشان داد که کاربست استعارات آنتروپومورفیک افزون بر کاهش امور پیچیدۀ عقلی و انتزاعی/غیرعینی به مقیاس بشری و تقویت روابط حیاتی و انتراعی‌زدایی، بیش از هر متن دیگری بیانگر حرکت از کثرت به وحدت و بُعد معنوی طبیعت و ماوراء آن به‌دور از افراط در بزرگ‌نمایی، کوچک‌نمایی و یا زیاده‌روی در مدح یا مذمت و... است. همچنین، کشف کانون توجه در این استعارات که غالباً یکی از صفات انسانی، در آن‌ها برجسته می‌شود، ضرورت کاربست الگوی آمیزه ‌را تأیید می‌کند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
الف) کتاب‌ها
- آلوسی، سیدمحمود(1415)، روح‌المعانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه
- ابن‌عاشور، محمدبن الطاهر(1984م)، التحریر والتنویر، ط العاشره، تونس: الدار التونسیه للنشر
- ابن‌فارس، ابوالحسین احمد(1404)، مقاییس‌اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الأعلام الإسلامی
- ابوحیان أندلسی، محمدبن یوسف(1420)، البحرالمحیط، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر
- استیور، دان. آر(1384ش)، فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، تهران: ادیان
- پانوف، میشل، پرن، میشل(1369)، فرهنگ مردم‌شناسی، ترجمۀ اصغر عسکری‌خانقاه، تهران: ویس
- زبیدی، محمد بن محمد مرتضی(1414)، تاج‌العروس، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر
- سعیدی‌مدنی، سیدمحسن(1389)، شکل‌گیری و توسعۀ نظریه‌های کلاسیک در انسان‌شناسی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا(1380)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
- شمیسا، سیروس(1374)، بیان و معانی، تهران: فردوس
- صاحب، اسماعیل‌بن عباد(1414)، المحیط فی‌اللغه، تحقیق محمدحسن آل‌یاسین، بیروت: عالم‌الکتب
- ‌طباطبایی، محمدحسین(1416)، المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چ‌پنجم، قم: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه
- فخررازی، محمد بن عمر(1420)، مفاتیح الغیب، ط‌الثالثه، بیروت: دارإحیاء التراث العربی
- قاسم‌زاده، حبیب‌الله(1379)، استعاره و شناخت، تهران: فرهنگان
- قائمی‌نیا، علی‌رضا(1390)، معنی‌شناسی‌شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی
- قرشی، علی‌اکبر(1371)، قاموس قرآن، چ ششم، تهران: دارالکتب الإسلامیه
- گیررتس، دیرک(1393)، نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: علمی
- مصطفوی، حسن(1430)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ‌سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه
- مکارم‌شیرازی، ناصر و همکاران(1380ش)، تفسیر نمونه، چ‌نوزدهم، تهران: دارالکتب الإسلامیه
- Kövecses, Zoltán(2005), Metaphor in Culture: Universality and Variation, Cambridge: Cambridge University of Chicago Press
ب) مقالات
- اثنی‌عشری، شیما، صدقیان‌حکاک، نسرین(1398)، «بررسی مفهوم آنتروپومورفیسم در مسکات و حضور آن در شخصیت‌پردازی»، اورمزد، ش46، صص255-267
- اردبیلی، لیلا ودیگران(1394)، «پیوستگی معنایی متن از منظر نظریۀ آمیختگی مفهومی»، جستارهای زبانی، دورۀ6، ش5 (پیاپی 26)، صص27-47
- پورابراهیم، شیرین ودیگران(1390)، «بررسی مفهوم بصیرت در زبان قرآن در چارچوب معنی‌شناسی‌شناختی»، پژوهش‌های زبانشناسی، سال سوم، ش2، صص 19-34
- دیویدسن، دونالد(1384)، «معنای استعاره‌ها»، ترجمۀ رضا امینی، زیباشناخت، ش12، صص201-220
- زنگویی، اسدالله و دیگران(1389)، «استعاره: مفهوم، نظریه‌ها و کارکردهای آن در تعلیم و تربیت»، مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، ش11(1)، صص77-108
- صادقی، لیلا(1390)، «شناخت جهان متن رباعیات خیام بر اساس نگاشت نظام با رویکرد شعرشناسی شناختی»، جستارهای ادبی، سال چهل و چهارم، ش 175، صص107-129
- موذنی، علی‌محمد و شهروز خنجری(1393)، «تحلیل برخی از استعاره‌های مفهومی فارسی با استفاده از الگوی شبکه‌ای و ادغام»، مجلۀ ادب فارسی، سال4، ش1، (پیاپی 13)، صص1-16
- میر، مستنصر(1388)، «فنون و صنایع ادبی در قرآن»، مترجم: ابوالفضل حری، فصلنامۀ پژوهش‌های قرآنی، دورۀ15، ش59-60، صص154-180
- نقی‌زاده، محمود و غلامحسن اورکی(1395)، «تحلیل شناختی ساختار مفهومی قرآن در چارچوب نظریۀ فضاهای ذهنی فوکونیه(با تکیه بر پانزده جزء دوم)»، فصلنامۀ ذهن، دورۀ 17، ش65، صص121-142