آیرونی کلامی و کاربردهای زبان‌‌شناختیِ آن در فراتاریخ‌نگاری با تکیه بر دو نمایشنامۀ جنگنامۀ غلامان و فتح‌نامۀ کلات اثر بهرام بیضایی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانش‌آموختۀ ادبیات ‌نمایشی، مقطع کارشناسی‌ ارشد، دانشگاه تربیت ‌مدرس، تهران، ایران.
2 دانشیار گروه ادبیات ‌نمایشی، دانشگاه تربیت‌ مدرس، تهران، ایران.
چکیده
مقالۀ حاضر می‌کوشد بر اساسِ ایدۀ فراتاریخ‌نگاری، به تحلیل عملکرد ظرفیت‌های زبان از منظرِ آیرونی کلامی در بازنماییِ رویدادهای تاریخی در دو نمایشنامۀ جنگنامۀ غلامان و فتح‌نامۀ کلات بپردازد. بر این اساس، ابتدا می‌کوشیم تعریفی از فراتاریخ‌نگاری و اهمیت آیرونی به­عنوان یک مؤلفۀ مهم در فراتاریخ‌نگاری ارائه دهیم و سپس انواع آیرونی کلامی و عملکرد آن در متن نمایشی را شرح و بسط داده و به تحلیلِ مؤلفه‌ها در نمونه‌های مطالعه بپردازیم. بنابراین، چارچوب بحث تلفیقی از مطالعاتِ زبان‌شناسی و سبک‌شناسیِ «دیردر ویلسون» و «هایدن وایت» است. روش انجام این پژوهش، توصیفی و تحلیلی بوده و با نمونه‌کاوی، امکان تحلیلِ مؤلفه­ها فراهم شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در دو نمایشنامۀ بهرام بیضایی، آیرونی کلامی به­مثابۀ تمهیدی زبانی در جهتِ بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوۀ زبان و ابزاری در جهتِ دلالت‌گری‌های تاریخی است. این ظرفیتِ زبانی گاه خود را در گزاره‌های پارودیک و کلامی و گاه در بافتِ تفسیری و تحلیلیِ متن آشکار می‌سازد، با درنظر گرفتن این نکته که سازوکارِ ایجاد آیرونی و معنا در متن نمایشنامه بدونِ درنظر گرفتنِ فرامتنِ تاریخ ممکن نیست.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اخوان‌ثالث، مهدی (1374)، نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران: علمی فرهنگی
- اصفهانی، غلامرضا (1392)، «آیرونی زبانی در مقامات ابوسعید ابوالخیر»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال اول، شماره چهارم، پاییز، صص: 126-143
- اقبال‌آشتیانی (1364)، تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران: انتشارات امیرکبیر
- آقاجری، سیدهاشم (1396)، «رهیافت پسامدرنیستی به تاریخ: هایدن وایت»، دو فصلنامه‌ علمی – تخصصی خردنامه، بهار و تابستان صص: 13-33
- بهره‌مند، زهرا (1389)، «آیرونی و تفاوت آن با طنز و صنایع بلاغی مشابه»، متن پژوهی ادبی، شماره 45ف صص: 9-36
- بیضایی، بهرام (1380)، جنگنامه‌ی غلامی، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
- بیضایی، بهرام (1395)، فتح‌نامه‌ی کلات، چاپ ششم، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
- پاینده، حسین (1384)، «تاریخ به منزله‌ی داستان: رویکرد پسامدرنیستی به تاریخ در داستان میزگرد»، نامه‌ی فرهنگستان، آذر 1384، دوره 7، شماره 3 پیاپی 27، صص 157-143
- قادری، بهزاد (1390)، چشم‌انداز ادبیات نمایشی، گذر از ارسطو به پسامدرنیسم و پسااستعمار، آبادان: پرسش
- کیرکگور، سورن (1395)، مفهوم آیرونی با ارجاع مدام به سقراط، صالح نجفی، تهران: نشر مرکز
- مشهدی، محمدامیر، حسین اتحادی، لیلا عبادی‌نژاد (1398)، بلاغت استفهام در بوستان سعدی، دوماهنامه‌ی علمی – پژوهشی جستارهای زبانی، د10، ش 4 (پیاپی 52)، مهر و آبان 1398، صص 143- 172
- میلانی، عباس (1387)، تجدد و تجدد ستیزی در ایران، مجموعه مقالات، چاپ هفتم، تهران: نشر اختران
- نجومیان، امیرعلی (1385)، «تاریخ، زبان و روایت»، پژوهشنامه علوم‌انسانی: ش 52. زمستان 1385. صص: 305-318
- یوسفیان کناری، محمدجعفر (1390)، «تحلیل سبک گفتارهای نمایشی در ملودی شهر بارانی اثر اکبر رادی با تکیه بر اشارتگرهای مکالمه‌ای»، فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادبی. س 4. ش 16. زمستان 1390. صص: 149-176
- یوسفیان کناری، محمدجعفری، مجید کیانی (1394)، «بررسی ضربان‌های گفت‌وگویی و کارکردهای نمایشی آن در چهارنمایشنامه‌ از محمدیعقوبی»، دوماهنامه‌ی علمی - پژوهشی جستارهای زبانی، د6، ش2 (پیاپی 23)، خرداد و تیر 1394، صص 215 تا 234
- Burke, Peter, “Metahistory: Before and after”, Emmanuel College, Cambridge, UK, Published online: 24 Sep 2013.
- Domanska, Ewa (1998), Essay: “Hayden White: Beyond Irony”
- Grinter, Aaron, “Narrative and History: Hayden White`s Objections to Scientistic Changes to the Study of History”, Published in the Journal and Social Philosopher, vol. 13, no. 1, 2017
- Lodge, D. ed. 2000. Modern criticism and Theory, London: Longman. Harlow
- Parrill, Fey & Irene Kimbara, “Seeing and Hearing Double: The Influence of Mimicry in Speech and Gesture on Observers” published in Springer Science + Business Media, inc. 2006
- Paul, Herman. (2011). Hayden White, London, Polity Press, ISBN: 9780745650142; 224pp.
- White, Hayden, “ The Value of Narrativity in the Representation of Reality”, source: Critical Inquiry, vol. 7, No. 1, On Narrative (Autumn, 1980), pp. 5-27
- Wilson, D, “The pragmatics of verbal irony: echo or pretense?”, Published in Lingua 116 (2006) 1722-1743
- Wilson, D. & D. Sperber, “On Verbal Irony”, Lingua 87 (1992) 53-76. North Holland