بررسی هماهنگی واکه‌ای و واکه‌ای - همخوانی در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.
چکیده
هماهنگی واکه‌ای همانند همگونی فرایندی با بسامد بالاست که در بسیاری از زبان‌های دنیا قابل مشاهده است. این فرایند در بسیاری از نظریه‌های واج‌شناسی نظیر زایشی، خود­واحدی و بهینگی بررسی و تحلیل‌ شده است و به­نوعی فرایندی است که به ارزیابی نظریه‌های مختلف واج­شناسی می‌پردازد. مقالۀ حاضر به بررسی هماهنگی واکه­ای و هماهنگی واکه­ای ـ هم­خوانی در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی

می­پردازد. هماهنگی واکه‌ای به مشخصه‌های مختلفی در زبان نظیر ارتفاع، پسین بودن واکه، گردی، ریشۀ زبان پیش­آمده و خیشومی­شدگی وابسته است. روش تحقیق مقالۀ حاضر تحلیل محتواست و داده­های آن به شیوۀ تمام­شماری و نیز هدفمند از فرهنگ فارسی معین (1388) گردآوری شده­ است. چارچوب نظری این پژوهش نظریۀ بهینگی است. هدف مقالۀ حاضر، بررسی هماهنگی واکه­ای و واکه­ای ـ هم خوانی در زبان فارسی و طبقه­بندی انواع آن از نظر مشخصات واجی است. بررسی دادها نشان می­دهد که در زبان فارسی هماهنگی واکه‌ای به مشخصاتی نظیر پسین بودن، ارتفاع و گردی واکه مرتبط است. همچنین، برخی مشخصات هم­خوان­ها از­جمله کامی­شدگی در هماهنگی واکه­­ای
ـ هم­خوانی دخیل هستند. نتایج بررسی داده­ها نشان می­دهد که در زبان فارسی برای تبیین هماهنگی­ها، جایگاه قوی به لحاظ واجی و صرفی عامل مهمی به­شمار می­رود. همچنین، محدودیت­های مجاز بودن، تطابق و همانندی در این هماهنگی­ها گزینۀ بهینه را به­دست می­دهند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدزاده برازجانی،علی.(1389). گویش بوشهری از دیدگاه صرف و واج شناسی.پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور.
بدخشان، ابراهیم و زمانی، محمد. (1392).« تحلیل و توصیف فرآیند حذف در زبان کردی (گویش کلهری)»، پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال پنجم، شماره اول، ص 30-19.
بی‌جن‌خان، محمود. (1388). واج‌شناسی: نظریه بهینگی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
جم، بشیر. (1389). «بررسی فرآیند تضعیف در چند گویش کویری در چارچوب نظریه بهینگی»، اولین همایش بین‌المللی گویش های مناطق کویری ایران، 727-.740
جم، بشیر و احمد ذلقی.(1392). «بررسی تبدیل واکه /u/ به /i/ در گویش لری سیلاخوری در چارچوب نظریه بهینگی»، پژوهشهای زبانی،دوره 4، شماره 21،2-40.
جم، بشیر و مرضیه تیموری.(1393). «تبدیل واکه /a/ به واکه /a:/ یا /o/ در لهجه فردوس در چارچوب بهینگی»،زبان شناسی و گویش های خراسان، سال ششم، شماره 10، 97-120.
دبیرمقدم، محمد. (1383). زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. (ویراست دوم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
دیهیم، گیتی. (1368). « گرایش‌های آوایی و واجی فارسی گفتاری تهران ». ‌ زبان‌شناسی، سال ششم، 2، پاییز و زمستان،97- 105.
صفری، ابراهیم.(1395).« توصیف و تحلیل فرآیندهای واجی گویش گالشی: رویکرد بهینگی». جستارهای زبانی دوره۷ ،143-163.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1385). واج‌شناسی: رویکردی قاعده‌‌بنیاد. تهران: سمت.
کلباسی، ایران. (1380). «فارسی گفتاری و نوشتاری». فرهنگ (ویژه‌ی زبان‌شناسی). 38-37، بهار – تابستان، 49 -68
مدرسی قوامی، گلناز. (1389). « الگوهای هماهنگی واکه‌ای و هم‌تولیدی واکه به واکه در زبان فارسی»، زبان و زبان‌شناسی، دوره ششم، بهار و تابستان 1389، 11، 69-8.
مشکوة‌الدینی، مهدی. (1385). ساخت آوایی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
معین.محمد.( 1393). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
میر دهقان، مهین ناز و سعید رضا یوسفی.(1395). «حرف اضافه نمایی افتراقی در وفسی در چهارچوب نظریة بهینگی». جستارهای زبانی، 3، 197-222
Ansarin, A. K. (2004). An Acoustic Analysis of Modern Persian Vowels. Presented at 9th Conference on Speech and Computer. St. Petersburg.
Bakovic, E.(2000). Harmony, Dominance, and Control. PhD thesis Rutgers University.
Beckman, Jill. 1998. Positional Faithfulness. PhD. dissertation, University of Massachusetts,Amherst. [ROA-234.]
Chomsky, Noam and Morris Halle. (1968). The Sound Pattern of English. Cambridge: MIT Press.
Clements, G. N. & E. Sezer.( 1982). Vowel and consonant dis harmony in Turkish. In Harry van der Hulst and Norval Smith(eds.) The structure of phonological representationsII. Dordrecht, Foris,pp.213-255.
Crosswhite, K. (2004). Vowel reduction, in Hayes, B., et al. “Phonetically based phonology”, Cambridge: Cambridge University Press, 191-231. Ellosion, T. Mark. 1995. Phonological Derivation in Optimality Theory. MS, University of Edinburg.
Harris, J. (2005). Vowel reduction as information loss. In P. Carr, J. Durand & C. J. Ewen (eds.), Headhood, Elements, Specification and Contrastivity, 119−132. Amsterdam: John Benjamins.
Hyman. L. (2002). Is there a Right -to-left Bias in Vowel Harmony? Presented at the 9th International Phonology Meeting.Vienna.
Kager,R.(1999). Optimalty theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Krämer, Martin. (2003). Vowel Harmony and Correspondence Theory. Berlin: Mouton de Gruyter.
Lass, Roger. 1984 .Phonology: An Introduction to Basic Concepts. Cambridg: Cambridge University Press.
Laver, J.( 1995) . Principls of Phonetics. Cambridge: Cambridge University Press.
Lazard, Gilbert. (1980).Grammar of Contemporary Persian. California: Mazda
Lloret, Maria-Rosa .(2007). "On the Nature of Vowel Harmony: Spreading with a Purpose", in Bisetto, Antonietta; Barbieri, Francesco, Proceedings of the XXXIII Incontro di Grammatica Generativa, pp. 15–35
McCarthy, John.(2002). A thematic Guide to Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
McCarthy, J and Alan Prince. (1995). Faithfulness and Reduplicative Identity.UMOP.18,249-384.
McCarthy, and Alan Prince. (1993). Generalized Alignment. In G.E. Booij and J. van mark.(eds.), Year book of Morphology.79-153.Dordrecht.
Prince, Alan and Paul Smolensky. (1993). Optimality Theory: Constraint Interaction in Generative Grammar. RuCCS Technical Report #1, Rutgers Center for Cognitive Science, Rutgers University, Piscataway, NJ. [To appear, MIT Press, Cambridge.]
Pulleyblank, D. (2004). A note on tonal markedness in Yoruba. Phonology, 21:409–425.
Roca,I.& W. Johnson.(2005). A course in phonology. New Jersey: Wiley-Blackwell.
Shademan, Shabnam .(2002). Epenthetic Vowel Harmony in Farsi. M.A., UCLA University.
Smolensky, P. (1993). “Harmony, Markedness, and Phonological Activity”, paper presented at the First Rutgers Optimality Workshop (ROW 1), Rutgers University, New Brunswick.
Steriade, D.(1995). Underspecification and Markedness. In Goldsmit, J., editor, The Handbook of Phonological Theory,Pages 114-174.Blackwell.
van der Hulst, Harry and Jereon van de Weijer. (1995). Vowel Harmony. In J. Goldsmith (ed.), The Handbook of Phonological Theory, 495-534. Oxford: Basil Blackwell.
Walker, R.(2001). ‘Positional Markedness in Vowel Harmony’. In: Proceedings of HILP 5. Linguistics in Potsdam.
Walker, R. (2005). Weak Triggers in Vowel Harmony. Natural Language and Linguistic Theory 23, 917-989.
Wright, J. T. (1986). The Behavior of Nasalized Vowels in The Perceptual Vowel Space. In Experimental Phonology, edited by J. J. Ohala and J. J. Jaeger. Orlando: Academic Press, 45-67.
Zoll, Cheryl. (1996). Parsing below the Segment in a Constraint-based Framework. Ph.D Dissetation, University of California, Berkeley.