بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهان‌های متن در تحلیل زیبایی‌شناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
زیبایی­شناسی شناختی به­مثابۀ یکی از شاخه­های نوین علوم­شناختی، ابزارهای متفاوتی برای تحلیل متن در اختیار منتقد قرار می­دهد. هدف نگارندگان در پژوهش حاضر، بررسی کارکرد نظریۀ

جهان­های متن، به­مثابۀ یکی از ابزارهای زیبایی­شناسی شناختی در تحلیل شعر فارسی است. نظریۀ جهان­های متن ابزارهایی ویژه را برای بررسی عناصر اصلی متن در اختیار منتقد قرار می­دهد و در عین حال، در تحلیل شعر فارسی با محدودیت­هایی مواجه است. در این پژوهش برای نیل به هدف، یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد نیمایی را تحلیل و کارکرد نظریۀ جهان­های متن را در آن­ها بررسی کرده­ایم. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد که این نظریه برای تحلیل شعر نو، ابزار مناسب­تری است و در شعر کلاسیک، خصوصاً شعر غنایی، به­دلیل محدودیت­های ذاتی­ این نوع شعر و نیز عدم روشنی سیر اندیشه، با موانعی مواجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افراشی، آزیتا ( 1395). « تحلیل داستان در نظریۀ جهان‌های متن: مطالعۀ موردیِ وداع اثر جلال آل احمد». نشریۀزبان و زبان‌شناسی. دورۀ 12، شمارۀ 23: صص 17-38.
اونگرر، فریدریش و اشمیت، هانس- یورگ ( 1397). مقدمه‌ای بر زبان‌شناسی شناختی. ترجمۀ جهان‌شاهمیرزابیگی. تهران: آگاه.
پورنامداریان، تقی ( 1382). گمشدۀ لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ: تهران: سخن.
________________ ( 1389). خانه‌ام ابری است: شعر نیما از سنت تا تجدد. تهران: مروارید.
تمیم‌داری، احمد و صدری، نیره ( 1394). « مطالعۀ سبک‌شناختی وجه نمایی در گلستان سعدی در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 33: صص 141-181.
راسخ مهند، محمد ( 1396). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. چاپ ششم. تهران: سمت.
رستار، امین( 1394). « جهان متن: تفکر ورای متن»، مجموعه مقالات سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در مطالعات زبان. دانشگاه جامع علمی‌کاربردی: صص 1-15.
روحانی، رضا و منصوری، احمدرضا ( 1386). « غزل روایی و خاستگاه آن در شعر فارسی». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 8. صص 105-121.
زرقانی، سید مهدی ( 1394). «ساخت شبکه‌ای غزل فارسی ( مطالعۀ موردی: غزل سنایی)». فصلنامۀ ادب‌پژوهی. شمارۀ 31. صص 91-115.
سعدی، مصلح‌بن عبدالله(1385). کلیات سعدی. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
صادقی، لیلا ( 1389). « بررسی عناصر جهان متن بر اساس رویکرد بوطیقای شناختی در کتاب یوزپلنگانی که با من دویده‌اند». نشریۀ نقد ادبی. سال 3. شمارۀ 9: صص 91-113،
شریعیت، محمدجواد ( 1372). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا ( 1375). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگاه.
شمس قیس رازی ( 1314). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح عبدالوهاب قزوینی و تقی مدرس رضوی. تهران: مجلس.
فتوحی رودمعجنی، محمود ( 1390). سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
قوچانی، بیتا ( 1397). « گرایش‌های اصلی در زبان‌شناسی شناختی». نشریۀ زبان‌کاوی. س 4. ش1.
گلفام، ارسلان، روشن، بلقیس و شیررضا، فرزانه ( 1393). « کاربرد نظریۀ جهان متن در شناسایی عناصر سازندۀ متن روایی داستان شازده احتجاب؛ بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی». نشریۀ جستارهای زبانی، دورۀ 5، شمارۀ 21: صص 183- 206.
لی، دیوید ( 1397). زبان‌شناسی شناختی: یک مقدمه. ترجمۀ جهان‌شاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
ناتل خانلری، پرویز ( 1345). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
هلیدی، مایکل و حسن، رقیه ( 1393). زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی- نشانه-شناختی. ترجمۀ مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی.
همایی، جلال‌الدین ( 1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
یوشیج، نیما ( 1397). کلیات اشعار نیما یوشیج. چاپ دوم. تهران: نیک فرجام.
Gavins, j. (2007). Text World Theory: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University press.
Semino, E. (2014). Language And World Creation In Poem And Other Texts. New york: Routledge.
Stockwell, P. (2002). Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.
________________. (2009). Texture: A Cognitive Aesthetics of Reading. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Tsur, R. ( 2008). Toward A Theory Of Cognitive Petics: Second, expanded and updated edition. London: Sussex academec press.