1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2
استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
زیباییشناسی شناختی بهمثابۀ یکی از شاخههای نوین علومشناختی، ابزارهای متفاوتی برای تحلیل متن در اختیار منتقد قرار میدهد. هدف نگارندگان در پژوهش حاضر، بررسی کارکرد نظریۀ
جهانهای متن، بهمثابۀ یکی از ابزارهای زیباییشناسی شناختی در تحلیل شعر فارسی است. نظریۀ جهانهای متن ابزارهایی ویژه را برای بررسی عناصر اصلی متن در اختیار منتقد قرار میدهد و در عین حال، در تحلیل شعر فارسی با محدودیتهایی مواجه است. در این پژوهش برای نیل به هدف، یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد نیمایی را تحلیل و کارکرد نظریۀ جهانهای متن را در آنها بررسی کردهایم. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که این نظریه برای تحلیل شعر نو، ابزار مناسبتری است و در شعر کلاسیک، خصوصاً شعر غنایی، بهدلیل محدودیتهای ذاتی این نوع شعر و نیز عدم روشنی سیر اندیشه، با موانعی مواجه است.
افراشی، آزیتا ( 1395). « تحلیل داستان در نظریۀ جهانهای متن: مطالعۀ موردیِ وداع اثر جلال آل احمد». نشریۀزبان و زبانشناسی. دورۀ 12، شمارۀ 23: صص 17-38.
اونگرر، فریدریش و اشمیت، هانس- یورگ ( 1397). مقدمهای بر زبانشناسی شناختی. ترجمۀ جهانشاهمیرزابیگی. تهران: آگاه.
پورنامداریان، تقی ( 1382). گمشدۀ لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ: تهران: سخن.
________________ ( 1389). خانهام ابری است: شعر نیما از سنت تا تجدد. تهران: مروارید.
تمیمداری، احمد و صدری، نیره ( 1394). « مطالعۀ سبکشناختی وجه نمایی در گلستان سعدی در چارچوب دستور نقشگرای نظاممند». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 33: صص 141-181.
راسخ مهند، محمد ( 1396). درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریهها و مفاهیم. چاپ ششم. تهران: سمت.
رستار، امین( 1394). « جهان متن: تفکر ورای متن»، مجموعه مقالات سومین کنفرانس بینالمللی پژوهشهای کاربردی در مطالعات زبان. دانشگاه جامع علمیکاربردی: صص 1-15.
روحانی، رضا و منصوری، احمدرضا ( 1386). « غزل روایی و خاستگاه آن در شعر فارسی». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 8. صص 105-121.
زرقانی، سید مهدی ( 1394). «ساخت شبکهای غزل فارسی ( مطالعۀ موردی: غزل سنایی)». فصلنامۀ ادبپژوهی. شمارۀ 31. صص 91-115.
سعدی، مصلحبن عبدالله(1385). کلیات سعدی. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
صادقی، لیلا ( 1389). « بررسی عناصر جهان متن بر اساس رویکرد بوطیقای شناختی در کتاب یوزپلنگانی که با من دویدهاند». نشریۀ نقد ادبی. سال 3. شمارۀ 9: صص 91-113،
شریعیت، محمدجواد ( 1372). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا ( 1375). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگاه.
شمس قیس رازی ( 1314). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح عبدالوهاب قزوینی و تقی مدرس رضوی. تهران: مجلس.
فتوحی رودمعجنی، محمود ( 1390). سبکشناسی: نظریهها، رویکردها و روشها. تهران: سخن.
قوچانی، بیتا ( 1397). « گرایشهای اصلی در زبانشناسی شناختی». نشریۀ زبانکاوی. س 4. ش1.
گلفام، ارسلان، روشن، بلقیس و شیررضا، فرزانه ( 1393). « کاربرد نظریۀ جهان متن در شناسایی عناصر سازندۀ متن روایی داستان شازده احتجاب؛ بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی». نشریۀ جستارهای زبانی، دورۀ 5، شمارۀ 21: صص 183- 206.
لی، دیوید ( 1397). زبانشناسی شناختی: یک مقدمه. ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
ناتل خانلری، پرویز ( 1345). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
هلیدی، مایکل و حسن، رقیه ( 1393). زبان، بافت و متن: جنبههایی از زبان در چشماندازی اجتماعی- نشانه-شناختی. ترجمۀ مجتبی منشیزاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی.
همایی، جلالالدین ( 1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
یوشیج، نیما ( 1397). کلیات اشعار نیما یوشیج. چاپ دوم. تهران: نیک فرجام.
Gavins, j. (2007). Text World Theory: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University press.
Semino, E. (2014). Language And World Creation In Poem And Other Texts. New york: Routledge.
Stockwell, P. (2002). Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.
________________. (2009). Texture: A Cognitive Aesthetics of Reading. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Tsur, R. ( 2008). Toward A Theory Of Cognitive Petics: Second, expanded and updated edition. London: Sussex academec press.
رفایی قدیمی مشهد,رضا و غلامحسین زاده,غلامحسین . (1399). بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهانهای متن در تحلیل زیباییشناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج. جستارهای زبانی, 11(6), 383-418.
MLA
رفایی قدیمی مشهد,رضا , و غلامحسین زاده,غلامحسین . "بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهانهای متن در تحلیل زیباییشناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج", جستارهای زبانی, 11, 6, 1399, 383-418.
HARVARD
رفایی قدیمی مشهد,رضا,غلامحسین زاده,غلامحسین. (1399). 'بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهانهای متن در تحلیل زیباییشناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج', جستارهای زبانی, 11(6), pp. 383-418.
CHICAGO
رضا رفایی قدیمی مشهد و غلامحسین غلامحسین زاده, "بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهانهای متن در تحلیل زیباییشناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج," جستارهای زبانی, 11 6 (1399): 383-418,
VANCOUVER
رفایی قدیمی مشهد,رضا,غلامحسین زاده,غلامحسین. بررسی و تحلیل کارکرد نظریۀ جهانهای متن در تحلیل زیباییشناسانۀ شعر فارسی (مطالعۀ موردی: یک غزل از سعدی و یک شعر آزاد از نیما یوشیج. جستارهای زبانی, 1399; 11(6): 383-418.