شکل‌گیری معنا و دستیابی به «ارزش» در داستان سلیمان نبی و ملکۀ سبا

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
یکی از راهبردهای مهم قرآن برای بیان آموزه­های خود، داستان­پردازی است. قرآن با این شیوۀ ادبی­ ـ هنری می­کوشد تا احساس دینی و شعور انسانی را تحریک کند. ازجمله داستان­های مهم و جذاب قرآن که با غرض تربیتی و تبلیغ ارزش­ها به تصویر کشیده شده، ماجرای سلیمان نبی و ملکۀ سباست. در جستار پیش­رو، با رویکرد نشانه ـ معناشناسانه و با هدف تبیین مفاهیم قرآنی و کاربردی کردن آن­ها و نیز فهم روش قرآن در تولید گفتمان، ماجرای مذکور معناکاوی می­شود. با چنین هدفی، به این پرسش پاسخ می­دهد که فرایند شکل­گیری معنا چگونه رخ می­دهد. ساختار روایت در متن به­گونه­ای است که کارکرد کنشی، فرایند تولید معنا را کنترل می­کند. یافته­ها نشان می­دهد که کارکرد کنشی حاکم بر این داستان، نظام گفتمانی کنشی را رقم می­زند. ماهیت این نظام را رفع بحران معنا (شرک) شکل داده است. در این نظام، راهبرد تصاحب ابژۀ ارزشی جنبۀ عملیاتی و برنامه­مداری دارد. سلیمان و کنش­یاران وی طی فرایند توانشی­ـ کنشی و عملیات مرحله­ای به ابژه دست یافته و سبائیان را از معنای نخست (شرک و فقدان ایمان) به معنای دوم (توحید و خداپرستی) رسانده­اند. به این ترتیب با قدرت نرم سلیمان، نظام سیاسی مبتنی بر شرک در سرزمین سبا به نظام سیاسی مبتنی بر توحید تغییر

می­یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• قرآن کریم.
• اشرفی، بتول، گیتی تاکی و محمد بهنام‌فر (1393). «بررسی خویشکاری‌ها و شخصیت‌پردازی در داستان حضرت سلیمان بر اساس نظر پراپ». زبان وادب فارسی. د 67. ش230. صص 25-47.
• ................................. (1394). «تجزیه وتحلیل داستان حضرت یوسف در قرآن کریم بر اساس نظریه پراپ و گریماس». جستارهای زبانی. دوره 6. شماره 7. صص 33-52.
• اکبری‌زاده، فاطمه و مرضیه محصص (1396). «نشانه‌ـ‌معناشناختی گفتمان تبلیغی موسی». جستارهای زبانی. دوره 8. شماره 5. صص 293-318.
• پراندوجی، نعیمه و ناهید نصیحت (1397). «نشانه ـ معناشناسی فرایند تنش در ایمان آورده ملکۀ سبا». جستارهای زبانی. د 9. ش 3. صص 35-61.
• جزایری، نعمت الله بن عبدالله (1381). النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین. تصحیح احمد سیاح. ترجمۀ فاطمه مشایخ. تهران. فرحان.
• حمد، رجاء محسن (2016). «الإتساق و أثره فی التماسک النصی فی الخطاب القرآنی "قراءة دلالیة فی قصة النبی سلیمان"». مجلة الکلیة الاسلامیة الجامعة. النجف الأشرف. د 2. ش 41. صص 287-317.
• حیدری، مرتضی (1395). «تحلیل ریخت‌شناسی قصه سلیمان در ترجمه تفسیر طبری». فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 41. صص 1-30.
• خدادادی، فضل‌الله و سیدعلی قاسم‌زاده (1397). «رویکرد گفتمان کنشی القایی در ادبیات داستانی». جستارهای زبانی. د 9. ش 6. صص 25-47.
• داودی مقدم، فریده (1392). «تحلیل نشانه‌ ـ معناشناسی گفتمان در قصۀ یوسف». آموزه‌های قرآنی. ش 20. صص 175-192.
• سیاوشی، صابره (1398). «بررسی فرایند معنایی در داستان ذوالقرنین در قرآن کریم». ادب عربی. د11. ش2. صص 253-272.
• شبدینی، محمد (1390). «قدرت نرم سلیمان نبی در دعوت ملکۀ سبا به ایمان». حصون. ش 29. صص 49-56.
• شرفی، محمدرضا؛ خسروی. محمدرضا و شیوا کیانی (1389). «بازشناسی ارزش‌های مهم مدیریتی در زندگی حضرت سلیمان». آموزه‌های قرآنی، ش 12. صص 117-137.
• شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران. سمت.
• ................................. (1388). مبانی معناشناسی نوین. چاپ دوم. تهران. سمت.
• ................................. (1395)، نشانه ـ معناشناسی ادبیات، نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران. دانشگاه تربیت مدرس.
• ،................................ و ترانه وفایی (1388). ققنوس راهی به نشانه ـ معناشناسی سیال. تهران. شرکت انشارات علمی و فرهنگی.
• شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه (1377). خصال ج1. تهران. کتابچی.
• صحرایی، قاسم (1387). «تصویر سلیمان نبی در کتب آسمانی و مقایسۀ آن با تصویر سلیمان در ادبیات فارسی تا قرن هشتم». بهار ادب. د 1. ش 2. صص 124-141.
• صدقی، حامد و فاطمه گنج‌خانلو (1395). « تحلیل ساختار روایی داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا بر پایه الگوی روایی گریماس». پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی. د 4. ش3. صص 23-46.
• طباطبایی، محمدحسین (1370). تفسیر المیزان. ج 15. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی. تهران. مرکز فرهنگی رجاء.
• عباسی، علی و هانیه یارمند (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه ـ معناشناختی ماهی سیاه کوچولو». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. د 2. ش 2. صص 147-172
• عمادزاده، حسین (1383). تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم و قصص قرآن. چاپ دوم. تهران. اسلام
• فلاح، ابراهیم و سجاد شفیع‌پور (1398). «تحلیل روایت موسی و سامری بر پایه نشانه ـ معناشناسی گفتمانی». جستارهای زبانی. د 10. ش 1.
• مکارم شیرازی، ناصر (1381). برگزیده تفسیر نمونه. ج 3. تحقیق احمد علی بابایی. چاپ یازدهم. تهران. دارالکتب الاسلامیه.
• نصیحت، ناهید و کبری روشنفکر، خلیل پروینی و فرامرز میرزایی (1392). «بررسی نشانه ـ معناشناختی ساختار روایی داستان کوتاه لقاء فی لحظة رحیل». جستارهای زبانی. د 4. ش 2. صص 199-220
• یمنی، محمد (1404). الأنباء عن دولة بلقیس و سبأ. تحقیق حسن حبش. صعده. مکتبة الیمن الکبری.
• Dumezil, G. (1988). Manipulatoire. Paris: Editions de Minuit.
• Fontanille, J. (1998). Sémiotique du discourse. Limoges: PULIM