معنی‌شناسی روایت، منطق موجهات و جهان‌های ممکن داستانی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
نظریۀ جهان‌های ممکن، الگویی برای معنی‌شناسی روایت ارائه می‌کند. ‌این مقاله بر کاربرد نظریۀ جهان‌های ممکن در معنی‌شناسی روایت با رویکردی بینارشته‌ای تمرکز دارد. فهم روایت بر اساس دیدگاه جهان‌های ممکن هدف و نتیجۀ عمده‌ای است که ‌این جستار درپی تبیین آن است. در‌ این نظرگاه پی‌رنگ تنها عبارت از جهان واقعیِ متنی نیست که رویدادهایی در آن رخ می‌دهد، بلکه شامل جهان‌های ممکنی است که بدون لحاظ کردن آن‌ها معنی‌شناسی روایت ناقص خواهد ماند. چنین دیدگاهی برگرفته از دلالت‌شناسی منطق موجهات است. بنابراین، برای تبیین این دیدگاه باید به منطق موجهات توجه داشت. نظریه‌های معنایی معاصر سه شاخۀ عمده دارد: معنی‌شناسی فلسفی، منطقی و زبانی. معنی‌شناسی زبانی از معنی‌شناسی صوری یا منطقی به‌مثابۀ یک منطق معنایی برای چگونگی مطالعۀ معنی استفاده می‌کند. در این جستار نشان داده می‌شود که معنی‌شناسی صوری در قلمروی معنی‌شناسی روایت نیز کاربرد دارد. با توجه به نتایج به‌دست آمده، با لحاظ‌ کردن دنیاهای درونی شخصیت‌ها، دنیاهای اذهان داستانی و جهان‌های ممکن گوناگون در خوانش متن، فهم کامل‌تر و عمیق‌تری از معنای روایت حاصل خواهد شد، زیرا داستان به‌مثابۀ ‌یک نظام وجهی کامل درک می‌شود و بازنمودهای ذهنی شخصیت‌ها به­منزلۀ «جهان‌های ممکنِ ‌یک نظام وجهی» درک می‌شوند. از مهم‌ترین دستاوردهایی که در پرتو نظر افکندن به معنای متن روایی بر اساس این الگو حاصل می‌شود، بازتعریفِ مفهومِ پی‌رنگ و نیز مفهوم تعارض داستانی است. برای توضیح عملی مباحث، دوگانۀ جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان از سیمین دانشور انتخاب شده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابوت. اچ. پورتر. (1397). سواد روایت. رویا پورآذر و نیما م.اشرفی. تهران: اطراف.
- اکو. امبرتو. (1395). شش گشت و گذار در جنگل های روایت. تهران: نگاه.
- افراشی. آزیتا. (1395). مبانی معناشناشیِ شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- دانشور. سیمین. (1372). جزیرۀ سرگردانی. چاپ اول. تهران: خوارزمی.
- دانشور. سیمین. (1380). ساربان سرگردان. تهران: خوارزمی.
- زاهدی. محمد صادق. (1384). «آیا جهانهای ممکن واقعیت دارند؟». نامه حکمت. شماره 5. صص40-9
- سعیدی‌مهر. محمد .(1383). «جهانهای ممکن؛ بررسی دیدگاه سول کریپکی، آلوین پلنتینگا و دیوید لوئیس». نامه مفید. شماره 41. صص 108-81.
- صفوی. کوروش. (1391الف). نوشته‌های پراکنده. دفتر اول معنی‌شناسی. چاپ اول. تهران: علمی.
- صفوی. کوروش. (1391ب). آشنایی با زبان‌شناسی در مطالعات ادب فارسی. چاپ اول. تهران: علمی.
- علایی. بهلول. (1392). «نظریۀ ارجاع مستقیم و مسئلۀ جایگزینی اسامی خاص هم‌مرجع در جمله‌های نگرش گزاره‌ای». پژوهش‎های زبانی. سال 4. ش 2. صص 119-101.
- کریپکی. سول. (1380). «ملاحظات معنا‌شناختی در منطق وجهی». ترجمه کاوه لاجوردی. نشرِ ریاضی. سال 12، شماره 1 و 2. صص 28-33.
- کریپکی، سول .(1381). نامگذاری و ضرورت. مترجم کاوه لاجوردی. تهران: هرمس.
- گلفام. ارسلان و بلقیس روشن و فرزانه شیررضا. (1393). «کاربرد «نظریۀ جهان متن» در شناسایی عناصر سازندۀ متن روایی داستان شازده احتجاب؛ بر مبنای رویکرد شعرشناسی شناختی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. د 5. ش 5. (پیاپی 21). صص 206-183.
- لاینز. جان. (1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. کوروش صفوی. تهران: علمی
- موحد. ضیاء. (1390). منطق موجهات. چاپ سوم. تهران: هرمس.
- یوسفیان‌کناری. محمدجعفر و زهره قلی‌پور. (1395). «بررسی تطبیقی زاویه‌دید روایی و جهان‌های ممکن در ادبیات داستانی و نمایشی ایران؛ رویکردی زبان‌شناختی. نمونه‌های مطالعاتی: داستان حلزون‌شکن عدن و نمایشنامۀ سپنج رنج و شکنج». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. د 7. ش 5. (پیاپی 33). صص 267-239.
- Eco. Emberto. )1984(. The Role of the Reader: Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Indian University Press.
- Prince, Gerald, (2003). A Dictionary of Narratology. Lincoln & London: University of Nebraska P.
- Ryan, Marie-Laure. (1991). Possible Worlds, Artificial Intelligence, and Narrative Theory. Indiana University Press.
- Ryan, Marie-Laure. (1992). "Possible Worlds in Recent Literary Theory”. Style: Vol. 26, Issue 4.
- Ryan, Marie-Laure. (2005). “Possible Worlds Theory” in Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. Edited by David Herman, Manfred Jahn and Marie-Laure Ryan. Routledge: London & New York.
- Ryan, Marie-Laure. (2006). “From Parallel Universes to Possible Worlds: Ontological Pluralism in Physics, Narratology, and Narrative”. Poetics Today 27: 4.
- Ryan, Marie-Laure. (2013). “Possible Worlds” in the Living Handbook of Narratology. LHN executive editor, Jan Christoph Meister and the editorial assistant, Wilhelm Schernus.
- Schärfe. Henrik. (2002). "Possible Worlds in Narrative Space". an electronic journal on formalisation in text, media and language http://www.impact.hum.auc.dk ,Department of Communication, Aalborg University Krohgstraede 3, 9220 Aalborg East, Denmark.