تحلیل آماری از استعاره های مفهومی علیت در بخش الهیات کتاب شفای ابن سینا

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
اصل علیت جایگاه ویژه و مهمی در فلسفه بویژه فلسفه سنتی دارد. پژوهش حاضر به این پرسش اساسی می پردازد که آیا توصیف روابط علّی در فلسفه اسلامی را می توان در چارچوب نظریه استعاره های مفهومی توجیه و تبیین نمود. این پژوهش بر روی بخش الهیات کتاب الشفاء صورت گرفته است. کتاب الشفاء یکی از مهمترین آثار ابن سینا است. بخش الهیات یا متافیزیک این کتاب را باید مهمترین اثر فلسفی ابن سینا دانست. جهت پاسخ به پرسش اساسی این تحقیق، استعاره های مفهومی علیت در الهیات الشفاء شناسایی و معرفی می گردند. ابن سینا از واژگان گوناگون و متعددی جهت توصیف رابطه علیت بهره برده است. با استخراج و دسته بندی واژگان مذکور، استعاره های مفهومی متعددی جهت توصیف علیت در الهیات الشفاء شناسایی می شوند. در پژوهش حاضر همچنین کوشش می شود که نقش و اهمیت هر یک از استعارهای مفهومی مذکور در کتاب الهیات الشفاء بواسطه روش آماری و استخراج فراوانی بکارگیری استعاره های فوق مشخص گردد. استخراج داده ها با شمارش واژگان مرتبط به حوزه مبدأ استعاره های مفهومی مذکور صورت می گیرد.

استعارهای مفهومی مرتبط با علیت در کتاب مذکور را می توان به دو بخش بزرگ تقسیم کرد: استعاره های مبتنی بر استعاره پایه «علت نیروی فیزیکی است» و استعاره های مبتنی بر علیت طبیعی. با استخراج فراوانی هر یک از استعاره های فوق مشخص می شود که به طرز معناداری استعاره های مبتنی بر علیت طبیعی دارای فراوانی بیشتری در الهیات الشفاء هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۵ق). الشفاء (المنطق). تحقیق عبدالرحمن بدوی. قم: منشورات مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.‬‬‬‬‬‬
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۸۱). الإشارات و التنبیهات. ویراسته‌ی مجتبی زارعی. قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).‬‬‬‬‬‬
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۶). الإلهیات من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسن‌‌زاده آملی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.‬‬‬‬‬‬
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۹). النجاة. تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.‬‬‬‬‬‬
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). رسائل ابن سینا. قم: بیدار.‬‬‬‬‬‬
‏‫براتی، مرتضی (۱۳۹۵). « بررسی استعاره‌ مفهومی «نور» در قرآن کریم با رویکرد شناختی». پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی، 23(7)، 39-59.‬‬‬‬‬‬
‏‫خادم زاده، وحید (۱۳۹۵). « استعاره ی وجود به مثابه ی نور در فلسفه ی ملاصدرا». فلسفه و کلام اسلامی، 11(49)، 19-34.‬‬‬‬‬‬
‏‫خادم زاده، وحید (۱۳۹۶). « استعارۀ وجود به مثابۀ امر سیال در فلسفۀ ملاصدرا» . فلسفه و کلام اسلامی، 14(50)، 187-206.‬‬‬‬‬‬
‏‫خادم‌زاده، وحید (۱۳۹۶). « استعاره موجود حقیقی به‌مثابه امر ثابت نزد ابن‌سینا و ملاصدرا». حکمت معاصر، 25(8)، 39-67.‬‬‬‬‬‬
‏‫راس، دیوید (۱۳۷۷). ارسطو. ترجمه‌ی مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز.‬‬‬‬‬‬
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۸). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة المصطفوی.‬‬‬‬‬‬
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.‬‬‬‬‬‬
‏‫طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۶). نهایة الحکمة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.‬‬‬‬‬‬
‏‫فارابی، محمد بن محمد (۱۹۷۰م). کتاب الحروف. تصحیح محسن مهدی. بیروت: دار المشرق.‬‬‬‬‬‬
‏‫هاشمی، زهره (۱۳۹۲). « مفهوم «ناکجاآباد» در دو رساله سهروردی بر اساس نظریه استعاره شناختی» . جستارهای زبانی، 15(4)، 237-260.‬‬‬‬‬‬
‏‫یگانه، فاطمه؛ و افراشی، آزیتا (۱۳۹۵). « استعاره‌های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی» . جستارهای زبانی، 33(7)، 193-216.‬‬‬‬‬‬
Aristotle (1984). Complete Works of Aristotle. (J. Barnes, ed.). New Jersey: Princeton University Press.
Armstrong, Sharon Lee; Gleitman, Lila R.; & Gleitman, Henry (1983). “What some concepts might not be”. Cognition. 13(3), Pp. 263-308.
Ballmer, T; & Brennenstuhl, W. (1981). “An Empirical Approach to Frametheory: verb, Thesaurus Organization”. In Words, Worlds and Contexts. Edited by H Eikmeyer. Berlin: de Gruyter.
Coleman, Linda; & Kay, Linda Paul (1981). “Prototype semantics: The English Word Lie”. Language. 57(1). Pp. 26-44.
Geeraerts, Dirk (1989). “Prospects and problems of prototype theory”. Linguistics. 27(4). Pp. 587-612.
Khademzadeh, Vahid; & Saeedimehr, Mohammad (2016). “Metaphorical Analysis of Causation in Islamic Philosophy”. The International Journal of Humanities. 65(24). Pp. 49-60.
Labov, William (1973). “The boundaries of words and their meanings”. In New ways of analyzing variation in English. Edited by C.J. Bailey & R.W Shuy. Washington D.C: Georgetown University Press.
Lakoff, George (1993). “The Contemporary Theory of Metaphor”. In Metaphor and Thought. Edited by Andrew Ortony. Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, George; & Johnson, Mark (1980). Metaphors We Live by. Chicago and London: University of Chicago Press.
Lakoff, George; & Johnson, Mark (1999). Philosophy in the flesh: the embodied mind and its challenge to Western thought. New York, NY: Basic Books.
Lakoff, George; & Johnson, Mark (2003). “Afterwards”. In Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
Olaf, Jakel (2002). Hypothesis Revisited: “The Cognitive Theory of Metaphor Applied to Religious Texts”. metaphorik.de. 2
Rosch, Eleanor (1978). “Principles of Categorization”. In Cognition and categorization. Edited by Eleanor Rosch & B. B. Lloyd. Hillsdale: Erlbaum.
Stefanowitsch, Anatol (2006). “Corpus-based Approaches to Metaphor and Metanymy”. In Corpus-based Approaches to Metaphor and Metanymy. Edited by Anatol Stefanowitsch & Stefan Th Gries. Berlin / New York: Mounton de Gruyter.
Wittgenstein, Ludwig (1978). Philosophical Investigations. (G.E.M, tran.). Oxford: Oxford University Press.