نوع‌شناسی مکان در رمان ملکوت از بهرام صادقی با رویکرد نشانه - معناشناسانه

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار گروه زیان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور،‌ تهران،‌ ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شرق، تهران،‌ ایران
چکیده
یکی از عناصر معناآفرینی در ادبیات داستانی، عنصر مکان است. نویسنده از طریق کاستن از معنای ارجاعی و عینی مکان، از این عنصر به­منزلۀ ابزاری مهم در خلق و تقویت معنای مورد نظرش بهره می‌جوید. مکان با توجه به میزان عینیت خود، در طیفی از معانی مختلف از ارجاعی تا انتزاعی سیر می‌کند. مکان‌های انتزاعی به­دلیل ماهیت تخیلی و استعلایی خود می‌توانند در برخی از انواع ادبی جایگاه ویژه‌ای داشته باشند. این مقاله درپی آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد نشانه‌ ـ ‌معناشناسانه انواع مکان‌های ترسیم‌شده در رمان ملکوت از بهرام صادقی را بررسی کند و ضمن طبقه‌بندی این مکان‌ها، به این پرسش پاسخ دهد که ابزار مکان تا چه ‌اندازه در خدمت القای معانی مورد نظر نویسنده بوده است. نتایج نشان می‌دهد بهرام صادقی در رمان ملکوت تلاش کرده است تا با بازآفرینی خلاقانه اسطوره آفرینش، به‌شکل ضمنی فضای یأس‌آلود حاکم بر جامعه در دوران پس از کودتای 28 مرداد 1332 را در اسطوره یادشده بازنمایی کند. او در مسیر اجرای این خواسته نگاه ویژه‌ای به عنصر مکان داشته است. از همین ‌رو، با استفاده از فضاسازی‌های وهمناک و هول‌انگیز و با بهره‌گیری از انواع مکان‌های روایی، پدیداری، گردبادی و استعلایی، سرشکستگی، یأس و امیدهای ازدست‌رفته جامعه را به تصویر کشیده است.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


- الیاده، میرچا (1393). نمادپردازی، امر قدسی و هنرها، ترجمة مانی صالحی علامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
- تسلیمی، علی (1383). گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران (داستان)، تهران: اختران.
رستمی‌پور، سمیه و فاطمه خان‌محمدی (1398). تحلیل فضا – زمان در فضای متنی رمان دگرگونی با تأکید بر گفتمان جغرافیایی، جستارهای زبانی، دورة 10، شمارة 3، صص 69-47.
- رضایی، رضا و ارسلان گل‌فام و فردوس آقاگل‌زاده (1396). «تحلیل نشانه – معناشناختی استعلای مکان در داستان کوتاه بزرگ‌بانوی روح من»، روایت‌شناسی، شمارة 1، صص 102-85.
- ساسانی، فرهاد (1391). نشانه‌شناسی مکان، تهران: سخن.
- سیدهاشمی، سید محمداسماعیل (1385). «زمان و مکان در منظومة معرفت‌شناختی کانت»، آینة معرفت، شمارة 9، صص 124-101.
- شعیری، حمیدرضا (1397). نشانه – معناشناسی دیداری، تهران: سخن.
- -----، -------- (1391). «نوع‌شناسی مکان و نقش آن در تولید و تهدید معنا»، مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن.
- -----، -------- (1398). مقدمة کتاب نقصان معنا، نویسنده: آلژیداس ژولین گرماس، ترجمة حمیدرضا شعیری، تهران: خاموش.
- صادقی، بهرام (1351). ملکوت، تهران: کتاب زمان.
- قبادی، حسینعلی و سعید بزرگ بیگدلی و محمد علیجانی (1393). «تحلیل اسطوره‌ای یکلیا و تنهایی تو و ملکوت با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد در بازتاب اسطوره‌ها»، متن‌پژوهی ادبی، شمارة 60، صص 50-25.
- کنعانی، ابراهیم (1398). «کارکرد گفتمانی مکان در شب سهراب‌کُشان بیژن نجدی، زبان و ادبیات فارسی، شمارة 31، صص 177-151.
- معین، مرتضی بابک (1396). ابعاد گمشدة معنا در نشانه‌شناسی روایی کلاسیک؛ نظان معنایی تطبیق یا رقص در تعامل، تهران: علمی و فرهنگی.
- ---، ---------- (1398). «تحلیل چهار نظام زبانی فضایی با تکیه بر نظام‌های معنایی تعاملی اریک لاندوفسکی»، جستارهای زبانی، دورة 10، شمارة 5، صص 72-49.
- میرعابدینی، حسن (1387)). صدسال داستان‌نویسی در ایران، تهران: چشمه.
- هومر، شون (1388). ژاک لاکان، ترجمة محمدعلی جعفری و محمدابراهیم طاهایی، تهران: نیلوفر.