خوانش معناشناسانۀ کارکرد عناصر چهارگانۀ داستان قرآنی موسی(ع) و فرعون

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
چکیده
عناصر چهارگانه در میان اساطیر و باورهای کهن بشر جایگاهی ویژه داشته و آرای فیلسوفان، طبیبان و عارفان زیادی را به‌خود اختصاص داده است. در ادبیات نیز این عناصر آشکار بوده است. باشلار تخیلات مادی بشر را بر‌اساس عناصر آب، آتش، خاک و باد طبقه‌بندی می‌کند و معتقد است برای بازشناسی شاعران اصیل، باید به ‌‌میزان نزدیکی و دوری آن‌ها از این عناصر توجه کرد. از نظر او اثر هنری پویایی خود را از عمق ارتباط با عناصر چهارگانه می‌گیرد که این عناصر به‌شکل گسترده و هنری در سورۀ قصص آشکار است.

مربع معنایی با فشرده کردن فرایند کلامی، نقطۀ مرکزی و قلب گفتمان را نشانه می‌رود. فرایند پویای کلام را به تصویر می‌کشد و بر ارتباط مقوله‌ای استوار است. هدف این مقاله یافتن تأثیر عناصر چهارگانه بر فرایند تحول معنایی است تا اثر آن‌ها را در لایۀ انتزاعی و پنهان متن کشف کند. بدین ترتیب، نگارندگان در این پژوهش کوشیده‌اند با استفاده از رویکرد مربع ـ معناشناسی گرمس و نظرات باشلار کارکرد این عناصر طبیعی را در سورۀ قصص با محوریت داستان حضرت موسی(ع) و فرعون بررسی کنند و تضادهای موجود در محور حرکتی دو کنشگر اصلی داستان را بر‌اساس مربع ـ معناشناسی گرمس تحلیل کنند.

نتایج مقاله نشان می‌دهد، عناصر چهارگانه، همگونی زیادی با جامعۀ هدف نبوت حضرت موسی(ع) (جامعۀ مصر) دارند. آب، آغازگر نجات‌بخشی بشر است. آتش، نشانۀ تغییر و تولدی دوباره است. بسامد عنصر خاک پر‌رنگ‌تر از بقیۀ عناصر است. هممچنین، در محور معنایی رسالت و هدایت، عناصر چهارگانه محور ارتباطی تقابل تناقضی را شکل می‌دهند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) منابع عربی:
1- القرآن الکریم
2-آلوسی، محمود بن عبدالله (1415 ه.ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. ج10. ط1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
3- ابن عربی، محمد بن علی (1422 ه.ق). تفسیر ابن عربی. رباب سمیر مصطفی. ج2. ط1. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
4- باشلار، غاستون (2007). الماء والأحلام دراسة عن الخیال والمادة. علی نجیب إبراهیم. ط1. بیروت: المنظمة العربیة للترجمة.
5- زیتونی، لطیف (2002). معجم مصطلحات نقد الروایة. ط1. بیروت: لبنان ناشرون.
6- کورتز، ژوزف (2007). مدخل إلی السیمیائیة السردیة والخطابیة. جمال حضری. ط1. الجزائر: منشورات الإختلاف.
7-گنابادی، سلطان محمد(1408). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
ب) منابع فارسی:
1- اباذری یوسف و همکاران (1373). ادیان جهان باستان. ج 2. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و پژوهشکده.
2- اسماعیل پور، ابو القاسم (1377)." اسطوره بیان نمادین". تهران: سروش.
3-افتخار، زهرا (1398). "تحلیل زبان تجریدی روزبهان باالگوی مربع نشانه شناسی". جستارهای زبانی.10.
4-اکبری زاده، فاطمه و مرضیه محصص (1396). " نشانه معناشناسی گفتمان تبلیغی موسی (ع)". جستارهای زبانی. د 8.
5-الگونه جونقانی، مسعود (1395). "توان تحلیلی مربع نشانه شناختی در خوانش شعر". نقد ادبی. 33.
6-اناری بزچلوئی، ابراهیم و زهرا شیخ حسینی (1394). "متناسب سازی نظریه مربع معناشناسی در قرآن کریم". پژوهش‌های زبان شناختی قرآن. س 4.
7-ایران زاده، نعمت الله ایران زاده و شهناز عرش اکمل (1397). "پدیدارشناسی تصویر آتش در اشعار اخوان ثالث با تکیه بر آرای گاستون باشلار". مطالعات زبانی و بلاغی. س 9.
8- بابک معین، مرتضی (1385). " نشانه شناسی و تبلیغات". پژوهشنامه فرهنگستان هنر. ش 1.
9- باشلار، گاستون (1366)."روان کاوی آتش". جلال ستاری. تهران: توس.
10- بلخاری قهی، حسن (1396). " تمایز میان نور و نار در قرآن و عرفان اسلامی و تأثیر آن بر مفهوم و کاربرد رنگ در نگارگری اسلامی – ایرانی ". پژوهشنامه عرفان. س 9.
11-ثواب، فاطمه و محمد علی محمودی (1394). "عبور از مربع معنایی گریماس و صعود با نردبان معنایی". نقد ادبی. س 8.
12- جواری، محمد حسین و همکاران (1391) "تحلیل شعر ققنوس نیما یوشیج با نگرش اندیشه‌های گاستون باشلار". بهارستان سخن. س 8.
13- داودی مقدم، فریده و همکاران (1396). "نقش پادگفتمان‌ها در تحلیل گفتمانی سوره کهف (واکاوی داستان‌های یاران غار و خضر و موسی)". پژوهش‌های زبانشناختی قرآن. س 6.
14- شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت.
51- ____________ (1395). نشانه معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
16-طاهری نیا، علی باقر و بیان قمری (1396). "نشانه شناسی واژه نار (آتش) در قرآن". مطالعات ادبی متون اسلامی. س 2.
17- عباسی، علی (1389). "تحلیل گفتمانی شازده کوچولو". پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی. 10.
18- عباسی، علی (1394). "کارکرد روایی (مربع معنایی) در تابلوهای نماز، مجنون، میثاق خون و حضرت علی اکبر اثر خشایار قاضی زاده". دین و ارتباطات. س 22.
19- عباسی، علی و‌هانیه یارمند (1390). "عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه-معناشناختی ماهی سیاه کوچولو". پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. 2.
20- فلاح، ابراهیم و سجاد شفیع پور (1398). "تحلیل روایت موسی(ع) و سامری بر پایه نشانه معناشناسی گفتمانی". جستارهای زبانی. 10.
21- قرشی بنایی، علی اکبر(بی تا). قاموس قرآن. ج 6. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
22- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1371). تفسیر نمونه. ج 16. چ 10. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
23- نصیری روح اله و مهناز امیری (1397). "تحلیل نشانه شناختی الگوی تنش در داستان بعثت موسی (ع)". جستارهای زبانی. 9.
24- نیکدار اصل، محمد حسین (1395). "کارکردهای هنری عناصر چهارگانه در قصاید خاقانی". کاوش نامه. س17.
References:
-Bachelard,Gaston.(1999). Water and Dreams: An Essay on the Imagination of matter. Edith R. Farrell. Dallas
-______,(1971). On poetic Imagination and Reverie. Colette Gavdin. New York: Bobbs _ Merri.